De Ochtend
Naar schatting 10 tot 15 procent van de corona-overheidssteun wordt misbruikt
wo 16 dec. - 5:07
Toen de crisis uitbrak, zat er voor de overheid maar een ding op: zo snel en zo gul mogelijk de portefeuille opentrekken om het huis te stutten. Dat slaat een gat in de begroting, zeker wel, maar het alternatief - een economie die finaal op de klippen loopt - was nog veel minder aantrekkelijk.
En dus kwam er een rits maatregelen: hinderpremie, compensatiepremie, ondersteuningspremie, overbruggingsrecht, tijdelijke werkloosheid, uitstel van betalingen - te veel om op te noemen. De lijst wordt nog elke dag langer, en alle regeringen van dit land doen een fameuze duit in de zak.
Al 13 miljard federaal en Vlaams
In Vlaanderen weegt de coronacrisis dit jaar voor niet minder dan 2,5 miljard op de begroting: anderhalf miljard rechtstreekse economische steun aan bedrijven, zelfstandigen en loontrekkenden en de rest is meerkost van de crisis door pakweg hogere uitgaven in de gezondheidszorg. De federale regering gaat nog een paar stappen verder. Die gaf al 11,5 miljard euro uit aan rechtstreeks steun en voor volgend jaar is nog eens 2,7 miljard gepland.
De vraag is dan: komt al dat geld goed terecht? Heel veel wel natuurlijk. Zonder de centen van de overheid zouden tienduizenden bedrijven failliet gaan en nog eens vele tienduizenden werknemers op de straatstenen belanden.
Maar de steun is zo massaal dat daar haast onvermijdelijk misbruik bij hoort. Zeker in de eerste fase, tijdens de lockdown in de lente. Toen moest het zo snel en massaal gaan, dat er amper criteria waren. In de maanden daarop werd het systeem verfijnd en moesten bedrijven bijvoorbeeld kunnen aantonen dat ze onder zestig procent van hun normale omzet zakten, en daalde het aantal premies.
Maar het risico op misbruik blijft groot. Afhankelijk van hoe je die term "misbruik" definieert, loopt het bedrag volgens Graydon op tot tien à vijftien procent van de totale steun. Voor de Vlaamse en federale regering samen loopt dat al snel op tot vele honderden miljoenen.
Ondermijning
De hardste vorm van misbruik is dat de coronasteun criminele activiteiten subsidieert. Mensenhandel, of drughandel bijvoorbeeld.
Onderzoeksbureau Graydon is gespecialiseerd in het herkennen van patronen in de boekhouding en andere gedragspatronen die op criminaliteit wijzen. Bijvoorbeeld: iemand richt een bedrijf op, doekt dat na twee of drie jaar weer op, en staat ondertussen alweer klaar met een nieuw bedrijf. Eric Van den Broele van Graydon: "Er is een erg sterke koppeling tussen dit soort van serial ondernemerschap en het criminele milieu."
Volgens Graydon zijn er 22.000 bedrijven die mogelijk aan "ondermijning" doen - die dus gedragspatronen vertonen die kunnen wijzen op banden met het criminele milieu. En die vragen natuurlijk ook subsidies bij de overheid, en varen daar vaak wel bij. "Het is opvallend", zegt Van den Broele, "dat 16,1 procent van die bedrijven voor de crisis ondermaats presteerden maar het ondertussen beter doen."
Om het cijfer van misbruik zo precies mogelijk te krijgen, deed Graydon een steekproef bij 95.000 Vlaamse bedrijven die steun ontvingen van de overheden. Bij 1.756 daarvan - 1,85 procent - is er een groot risico op betrokkenheid bij criminaliteit, en bij 3,09 procent een gemiddeld risico.
Uit die steekproef blijkt tegelijkertijd dat nogal wat van de gesteunde bedrijven wellicht fraude plegen. Een voorbeeld: auto's leasen die vervolgens met de noorderzon verdwijnen. In de steekproef gaat het om 1,97 procent bij wie het risico op fraude hoog is. Blijkt ook dat ondertussen 7 procent van die bedrijven sinds de uitbraak van de corona-epidemie is opgedoekt, en de oprichters met het geld verdwenen zijn.
Spook- en zombiedrijven
Nog een risico: de spookbedrijven. Dat zijn bedrijven die geen enkele activiteit onplooien en een dankbaar vehikel voor fraude zijn. Graydon schat dat er zo ongeveer 340.000 zijn, op een totaal van 1,3 miljoen bedrijven. Die uiteraard - voor de duidelijkheid - bijlange niet allemaal frauderen.
En dan zijn er ook de zogeheten zombiebedrijven: ondernemingen die wél nog actief zijn, maar een negatief eigen vermogen hebben. Hier is ook niet noodzakelijk sprake van gesjoemel, het kan ook gaan om hardwerkende ondernemers die niet uit de kosten raken. Al gaat het net zo goed om bedrijven die door een buitenlands moederbedrijf leeggezogen worden, waardoor ook de coronapremies naar het buitenland verdwijnen. Van die zombiebedrijven waren er in 2018 62.670.
Bij die zombiebedrijven is het niet zozeer een kwestie van misbruik in de ware zin van het woord. De vraag hier is vooral: heeft het zin om die de hand boven het hoofd te houden? De kans dat ze alsnog failliet gaan, is sowieso groot.
Het antwoord van Van den Broele is nee, ook al omdat van de vijf procent bedrijven die het slecht deden bij de start van de epidemie, er nu een kleine helft weer gezond(er) is. Die komen er met andere woorden bovenop door de premies.
Koen De Leus, hoofdeconoom van BNP Paribas Fortis, denkt dat het contraproductief is om dit soort bedrijven te ondersteunen. "Die bedrijven doen geen investeringen, ze groeien niet en innoveren niet. Als die bedrijven overleven, dan kunnen gezonde bedrijven niet groeien omdat ze minder investeringen van de banken ontvangen."
Daarbij komt natuurlijk ook nog gesjoemel met de premies zelf voor technische werkloosheid of het overbruggingsrecht. Alles tesamen schat Van den Broele dat 10 tot 15 procent van de coronasteun misbruikt wordt, in de brede zin van het woord. "Het hangt af van je definitie van misbruik. Als het gaat over ontmijning, fraude en spookbedrijven, dan spreken we over vijf tien procent. Tel je er de zombiebedrijven en andere firma's die op de rand van het failliet stonden bij de start van de crisis nog bij, dan kom je al snel aan vijftien procent.
Controles en terugvorderingen
Kan de overheid dat allemaal controleren en uiteindelijk terugvorderen? Nou, nee. Ondanks een enkele spectaculaire actie zoals gisteren, toen twintig mensen gearresteerd werden op verdenking van gesjoemel met de tijdelijke werkloosheidspremie. Het probleem zit veel dieper dan dat ene, weliswaar opmerkelijke dossier.
Beluister ook het gesprek met Eric Van den Broele in 'De Ochtend':
Bron: vrtnws.be en 'De Ochtend'
