100 jaar geleden verscheen 'Ulysses' van James Joyce: berucht boek verkoopt nog steeds

Op 2 februari 1922 verscheen de roman 'Ulysses' van de Ierse schrijver James Joyce, een dikke turf waarin hij enkele personages gedurende één enkele dag (16 juni 1904) volgt in Dublin. In een altijd wisselende stijl en in een rijke taal. De titel verwijst naar een Griekse mythe. Net als Ulysses of Odysseus dwaalt de hoofdpersoon rond.

Waarom is het boek zo berucht?

Voor de Britten en de Amerikanen stonden er anno 1922 te veel schunnigheden in "Ulysses" over seks, masturbatie, kak en pis… Het boek was daar jarenlang verboden. Een dappere Amerikaanse vrouw in Parijs durfde het wel aan om “Ulysses” te publiceren. Tweede reden waarom de roman berucht is: te ingewikkeld, te moeilijk, waardoor hij vaak ongelezen in de kast blijft staan.

Wordt 'Ulysses' nog verkocht?

100 jaar na de eerste uitgave zijn er vertalingen gemaakt, theatervoorstellingen, zelfs verfilmingen. Hoe zit het in de Vlaamse boekhandels, is “Ulysses” van James Joyce daar te koop?

“We hebben altijd een exemplaar in het Nederlands én het Engels beschikbaar,” zegt Katelijne van boekhandel Grim in Hasselt. “Er blijft regelmatig vraag naar en we proberen alle moderne klassiekers aan te bieden.” Bij De Zondvloed in Mechelen is 'Ulysses' ook altijd beschikbaar. We hebben “meerdere exemplaren in het Nederlands en een mooie gebonden editie in het Engels,” zegt Evert. “Het boek behoort tot de canon en we willen dit soort boeken altijd een nieuwe eigenaar bieden. Ulysses is een trage, gestage steady seller die enkele keren per jaar over de toonbank gaat."

Bij De Reyghere in Brugge hebben ze twee verschillende Nederlandse vertalingen liggen én ook Engelse edities. “Zowat een keer per maand wordt het boek verkocht,” schat Thomas. “Het is waardevol om het op voorraad te hebben. Voor de 100e verjaardag is er ook een speciale Penguin-uitgave met een mooie linnen hardcover, en die is de deur uitgevlogen.” 

"Ulysses" hebben we eigenlijk altijd in huis," zegt ook Brenda van boekhandel Walry in Gent. "We verkopen het toch verschillende keren per jaar. Niet alleen de voorgaande jaren waar er "opnieuw" belangstelling was voor klassiekers, maar ook de jaren daarvoor hadden we daar toch met enige regelmaat vraag naar. Vooral in het Nederlands, al hebben we ook Engelse edities verkocht en staat ook die uitgave in de kast." Ook bij Theoria in Kortrijk is te horen dat 'Ulysses' altijd in de backlist (de oudere boeken van een uitgever, red.) zit en een tiental keer per jaar over de toonbank gaat.

Bij Stad Leest in Antwerpen is een ander geluid te horen. De Engelse versie van 'Ulysses' is daar "veruit de slechtst verkopende titel uit de reeks" van Penguin. Boekhandelaar Wouter: "We merken veel belangstelling voor klassiekers bij een jong publiek, maar Joyce wordt in verkoop geklopt door Jane Austen, Virginia Woolf of Emily Brontë. We hebben het dus wel op voorraad, maar er is geen grote belangstelling voor. Te moeilijk? Te onbekend? Misschien kan deze verjaardag voor een herontdekking zorgen? Een TikTok die viraal gaat is het beste wat deze man zou kunnen overkomen."

Even horen ook bij de Engelse boekhandel Waterstones in Brussel – die dit jaar trouwens ook 100 jaar bestaat. Anna is hoofd van de fictie-afdeling: “We stallen “Ulysses” graag uit als een moderne klassieker. In het jaar voor corona is de dikke turf 23 keer verkocht, sinds corona wel veel minder.”

Wie koopt 'Ulysses'? En wie leest het (uit)?

De meeste kopers zijn literatuurstudenten, vermoedt Katelijne van boekhandel Grim. Met dit eeuwfeest is de belangstelling toegenomen, merkt ze. Alhoewel: “Mensen doorbladeren het boek, maar zijn soms wel afgeschrikt en leggen het dan terug.” Evert van De Zondvloed noemt het een “mythisch boek, wegens de ontoegankelijkheid. Om de zoveel tijd vindt het een moedige, nobele, soms jonge mens die het wil lezen. We weten wel nooit of die de lectuur tot een eind brengt.” Bij Waterstones merken ze dat mensen het kopen “omdat er zoveel over gesproken wordt”.

Hebben de boekhandelaars 'Ulysses' zelf gelezen?

Voor Katelijne van Grim stond "Ulysses" van James Joyce op de leeslijst toen ze studeerde: “Ik moet bekennen dat het voor mij een worsteling was op mijn 19e. Het was echt een hele uitdaging.” Idem voor Evert (De Zondvloed): “Ik heb het geprobeerd in mijn studententijd, maar op Ulysses heb ik als 22-jarige mijn tanden stukgebeten. Ik heb wel andere boeken van Joyce gelezen: de korte verhalen van “Dubliners” of “Het portret van de kunstenaar als jonge man”.

Anna van Waterstones heeft het ook niet uitgelezen: “Ik ben gestopt toen ik hier begon te werken. Ineens waren er zo veel boeken die mijn aandacht vroegen. Voor “Ulysses” wacht ik nog op het goede moment. It’s on my ongoing readinglist”. En Thomas van De Reyghere : “Ik heb er passages uit gelezen, maar heb het niet doorworsteld, dat moet ik bekennen. Het is een uitdaging die je heel bewust moet aangaan. Het staat op mijn bucketlist en ik heb gelukkig nog een lang leven voor de boeg.”

Waarom is 'Ulysses' zo belangrijk?

De Ierse schrijver James Joyce werkte vele jaren aan zijn roman, een mijlpaal in de moderne literatuur. Je leest de ongefilterde gedachten, de interne monologen van de personages in Dublin, gedurende één dag. Het ene hoofdstuk is theater, het andere is in vraag-en-antwoordvorm geschreven. Joyce speelt een spel met de taal. Soms moeilijk te volgen, vaak heel grappig.

Thomas van boekhandel De Reyghere noemt het “een van de baanbrekende werken van de literatuur in een heel vrije schrijfstijl, een bijzonder project ook om één dag voor te stellen in een lijvig boek. Je kunt niet ontkennen dat het relevant blijft. Er zijn natuurlijk lovers en haters, mensen die zeggen: het is gewoon onleesbaar. Maar het heeft wel het pad geëffend voor andere modernistische werken."

En wat is "Bloomsday"?

Dat heeft te maken met de datum van 16 juni, de dag waarop de hele roman zich afspeelt, in de straten van Dublin en in het hoofd van personages Leopold Bloom, Molly Bloom en Stephen Dedalus. 16 juni wordt elk jaar herdacht als “Bloomsday”. In Dublin gaan mensen dan verkleed de straat op om voor te lezen. "Bloomsday" leeft ook erg op sociale media.

Wordt de 100e verjaardag van 'Ulysses' gevierd?

Voor het eeuwfeest lezen allerlei Engelstalige acteurs en schrijvers het hele boek in stukken voor, als podcast, vanaf 2 februari tot aan Bloomsday. Onder hen onder meer de Canadese Margaret Atwood, bekend van 'The handmaid's tale'.

Om naar uit te kijken in eigen land: op 11 mei gaat in Vooruit Gent 'Molly Bloom' in première, het laatste hoofdstuk van 'Ulysses' met een monoloog. Acht lange paragrafen zonder punten of komma's waarin Molly Bloom haar hart uitstort. Een kolfje naar de hand van actrice Viviane De Muynck: "Het is een universele tekst over de onmogelijkheid om elkaar volledig te leren kennen en de verschillen te aanvaarden." De Muynck noemt het haar beste rol ooit.

Luister naar de reportage in 'De Ochtend' via Radio 1 Select

Bron: vrtnws.be en 'De Ochtend'