500 jaar geleden startte de reis die de wereld veranderde

Op 10 augustus 1519 vertrok de zogenoemde Armada naar de Molukken onder leiding van Ferdinand Magellaan vanuit Sevilla in Spanje voor een ongeziene expeditie. Met vijf zwart geteerde schepen, Trinidad, San Antonio, Concepcion, Santiago en Victoria zeilde de vloot uit om een doorvaart te vinden naar de Stille Oceaan. Magellaan was een Portugese vlootkapitein die in Spaanse dienst werkte. Zijn ambitieuze reis werd grotendeels gefinancierd door de Spaanse koning.

Magellaan doorkruiste tijdens zijn wereldreis de Atlantische Oceaan, ontdekte de later naar hem genoemde Straat van Magellaan in het huidige Chili en reisde daarna door naar de Filipijnen. Na twee jaar zou hij de Molukken bereiken, de Indonesische naam van de gegeerde specerijeneilanden.

Historicus Jan Parmentier is curator van de Maritieme Afdeling van het MAS in Antwerpen. In “De wereld vandaag” situeert hij de ontdekkingsreis.

Portugal en Spanje streden om de hegemonie van de nieuw ontdekte handelsroutes. Toen Magellaan aan zijn reis begon, had Portugal het monopolie veroverd op de Afrikaanse en de Aziatische handel. Spanje had Amerika, maar wilde inbreken op de Azië-routes, het rijkste gebied.

Straat van Magellaan

“Magellaan was een edelman met een grote staat van dienst. De mythische specerijeneilanden waren zijn grote ambitie. Daar kon men nootmuskaat, kruidnagel en peper vinden. Het woord “peperduur” vindt er zijn oorsprong. De Spanjaarden wilden dit gebied in handen krijgen, al was het gecontroleerd door de Portugezen. Magellaan was in onmin geraakt met de Portugese kroon. Hij zag in Spanje de kans om zijn grote plannen te realiseren. Hij wilde via een westelijke route een doorgang vinden naar Azië, want de Afrikaanse route langs Kaap de Goede Hoop werd door de Portugezen gecontroleerd. Tegelijk wou hij de gesloten verdragen met Portugal niet schenden om geen oorlog uit te lokken.”

“Met vijf schepen vertrok hij via Kaapverdië naar Brazilië. Daar ging hij op zoek naar een doorvaart om de Stille Oceaan te bereiken. Op dat moment wist men al van het bestaan van deze oceaan. Via een tocht over het land ter hoogte van Panama was dat al aangetoond. Tussen Patagonië en Vuurland stuitte Magellaan op de doorgang die wij vandaag kennen als de Straat van Magellaan.”

“Zes maanden lang voer hij daarna verder over de Stille Oceaan. Met de stroming en de passaatwinden ging dat relatief snel. Hij zou Polynesië volledig missen en geen enkel eiland aandoen. Uiteindelijk meerde hij aan in Guam en daarna de Filipijnen. Dankzij ruilhandel spijsde hij zijn fel uitgedunde bemanning. Helaas vond Magellaan de dood bij een van deze ontmoetingen. Nooit zou hij de Molukken bereiken.”

Magelaan werd op 27 april 1521 gedood op het eiland Mactan met een speer. De overlevende Spanjaarden trokken verder en bereikten alsnog de Molukken. Onder bevel van Juan Sebastian Elcano zou slechts één schip, de Victoria in 1522 terug aanmeren in een Spaanse haven. Jan Parmentier: “Toch zal de reis altijd verbonden blijven met Magellaan. Daar hebben vooral kroniekschrijvers voor gezorgd die zijn heldhaftigheid beschreven. Magellaan was natuurlijk ook van adellijke afkomst en dat kon niet gezegd worden van de overlevende bemanningsleden.”

Beluister het gesprek met Jan Parmentier in "De wereld vandaag":

Europese greep op de wereld

Na de reis van Magellaan werden landkaarten, navigatiemappen en geografische boeken herschreven. De wereldeconomie kwam in een eerste grote fase van globalisering terecht. Jan Parmentier:  “De Spanjaarden vonden de specerijeneilanden, ze veroverden de Filipijnen en ze hadden vooral hun westelijke doorvaart. Voor de wereldhandel was de ontdekking van de Straat van Magellaan van nog groter belang. Tot het graven van het Panamakanaal was de reisroute van Magellaan essentieel. De economische dominantie van Europa werd toen gevestigd. De Europese greep op de wereld heeft geduurd tot de Verenigde Staten en nu China op de proppen kwamen.”

Magellaan mag dan voor de Spanjaarden gekozen hebben, toch zijn het de Portugezen die hem nog het meeste eren. Deze week verschijnt in Portugal een herdenkingsmunt, een munt van 2 euro met de vermelding “1519 Fernao de Magalhaes Portugal”.

Bron: vrtnws.be en De wereld vandaag