"Afscheid nemen is verworden tot een pijnlijke aangelegenheid die alleen nog in intieme kring kan worden beleefd"

Zondag vandaag. Dat betekent dat ik veel en lang krant zal lezen. Op zaterdag blijkt daar altijd weer te weinig tijd voor. Maar zondag neem ik die. Ik weet nu al dat ik weer zal blijven hangen bij de drie of in deze tijd steeds vaker vier pagina’s die me blijven fascineren. Pagina’s vol zwart-witte hokjes met namen van mensen die er niet meer zijn.

Mijn belangstelling gaat niet enkel uit naar de geboortejaren , al schrik ik natuurlijk als ik mijn geboortejaar zie, of de namen van familieleden, altijd eens checken of je iemand kent. Maar mijn aandacht wordt vooral getrokken door de bijzonderheden die erbij staan. Tegen mijn tafelgenoten zeg ik het zo: ik ga op zoek. Want ik weet dat ik altijd iets vind. Iets dat eruit springt, iets dat doet glimlachen, een paar haren overeind doet komen, of me even doet slikken.

Een woord, een zin, een titel, omschrijving, een citaat. Dat er staat om de overledene eer te bewijzen, of te typeren, te vertellen wie hij of zij was. Zodat de namen mensen worden. En je een idee krijgt van het leven dat de persoon in kwestie heeft geleefd.

Zo kom ik bijvoorbeeld te weten dat dokter H. Na de oorlog lepra bestreed in Congo. Als dat daar staat, was dat geen gewone arts. Neen, dan was dat een gedreven dokter die zich in moeilijke omstandigheden uit de naad werkte voor de mensen.

Of ik leer dat mevrouw N. naast leerkracht wetenschappen en aardrijkskunde ook een fervent bridgespeelster was. Ik kijk naar haar foto en zie haar zitten voor de wekelijkse afspraak aan de tafel met haar vriendinnen. Waarschijnlijk was ze goed. Anders stond het er niet.

En mijnheer B, zo verneem ik, was een classicus en leerkracht in hart en ziel. In hart en ziel. Zo staat het er echt. Kan toch niet anders of hij was zo’n gepassioneerde leerkracht die je maar een paar keer tegenkomt tijdens je schoolcarrière, en die bepaalde leerlingen zich altijd zullen herinneren.

Zoals John Keating, in Dead Poets Society, die fabuleuze rol van Robin Williams. Natuurlijk met een quote in het Latijn. Omnia vincit amor. Liefde overwint alles.

Bij mijnheer D staat in sierlijke letters dat hij geleefd, gewerkt, gereisd en genoten heeft, en nu zal worden gemist. En dan is er mijnheer K. “Na een lang, gelukkig en vol leven, nemen we intens verdrietig afscheid van jou, ‘een goed mens’.” Stel je voor dat zij die je het beste kennen deze woorden passend vonden. Een goed mens.

Soms voel je dat het met de persoon in kwestie grondig doorgesproken is. Zoals bij mijnheer V., die met zonnehoed en vrijpostig in de lens blikkend op de foto staat, en bij wie een citaat van Dario Fo staat afgedrukt dat hij alleen zelf kan gekozen hebben. We zijn thuis op de hele wereld, onze wet is de vrijheidsdrang, in ons hart leeft een rebellenzang. Soms staat er iets over de dood. Heengegaan op het moment dat hij zelf heeft gekozen. Dan weet je dat erover gesproken is. Zo zal het er staan.

Ik beeld me soms in hoe die gesprekken gaan. Moet dat erbij, of niet? Of hoe families bij het opstellen van de rouwadvertentie rond de tafel discussiëren. Maar het ontroert mij dus, als iemand met zorg naar de juiste woorden heeft gezocht.

Misschien is afscheid nemen nu nog meer verworden tot een pijnlijke aangelegenheid die alleen nog, zoals dat dan heet, in intieme kring kan worden beleefd. Wat natuurlijk een eufemisme is voor veel te kleine kring. En ja, natuurlijk hebben we het erover tijdens het ontbijt. Wat zou ik bij jou moeten zetten? En wat zet jij bij mij? Moeder? Journalist? Fervent fietser? Of piekeraar en overdreven zorgenmaker? Wat vat een leven in enkele woorden samen? Iets om over na te denken.

Beluister de column van Annelies Rutten in ‘De Toestand is hopeloos, maar niet ernstig’:

Lees ook: