Archieven onder water: "Er is al veel vernietigd maar ten vroegste eind augustus gaan we weten hoe rampzalig het is"

De menselijke en materiële schade na de grote overstromingen van bijna twee weken geleden wordt dag na dag duidelijker. Nu blijkt dat ook het conservatie- en studiecentrum van het Waalse archeologische patrimonium in Namen niet is ontsnapt aan de kracht van het water. Het centrum is twee keer overstroomd in amper acht dagen tijd: de eerste keer op 16 juli, de tweede keer op zaterdag 24 juli.

De bewuste opslagplaats is maar liefst meer dan 1.600 vierkante meter groot en dé verzamelplek voor archeologische vondsten in Wallonië. De exacte schade is nog onduidelijk. Maar tientallen houten kisten zijn onder water gelopen, waardoor ze vol modder zitten.

In de loop der jaren zijn er tienduizenden uiteenlopende voorwerpen verzameld in Namen, netjes verpakt en in kaart gebracht in een uitgebreide inventaris. Het gaat om stukken die bijzonder waardevol zijn voor archeologen en historici, gaande van beenderen van een mammoet, wapens uit de ijstijd, een houten wagenwiel, bouwmaterialen,...

Het is alle hens aan denk om te redden wat er te redden valt. Onder andere vrijwilligers van het museum Train World in Brussel komen een handje helpen.

"Onze mensen waren erbij toen het water begon te stijgen. Zij hebben de meest kostbare voorwerpen meteen proberen redden. Maar door het noodweer werd dat te gevaarlijk en zijn ze daarmee moeten stoppen", zegt Florence Noirehomme, wetenschappelijk directeur van Awap, het Waalse erfgoedagentschap.

"De organische materialen (hout, leer en vooral metaal) hebben de absolute prioriteit om naar boven te halen", zegt ze. Vooral deze voorwerpen moeten zo snel mogelijk worden gedroogd, omdat ze anders dreigen uit elkaar te vallen. Metaal kan door het vocht dan weer bijzonder snel gaan roesten. In de kelder staan nog veel planken onder water met keramiek, maar dat materiaal is beter bestand tegen water.

Extra probleem door de hoge vochtigheid in de ruimtes: de labels met info en referentienummers die op de objecten hangen, dreigen los te komen, waardoor veel informatie verloren kan gaan. Hoe groot de schade is, is nog onduidelijk.

"Dit terrein werd niet beschouwd als een overstromingsgebied. De schade is nu zo groot dat we niet in staat zullen zijn opnieuw in het gebied te investeren," zegt Florence Noirehomme, wetenschappelijk directeur van Awap, het Waalse erfgoedagentschap. "We zullen een nieuwe locatie moeten zoeken, bij voorkeur ver weg van een rivier."

Gezocht: diepvriezers (om archeologische vondsten te redden)

Water is een grote vijand voor musea en hun opslagplaatsen, en daarom doet het Rijksarchief via Facebook een opmerkelijke oproep. Ze zoeken bedrijven met grote vriesruimtes, waarin stukken die beschadigd zijn door de watersnood in Wallonië zouden kunnen drogen, en zich zo herstellen.

"Wij zijn nog op zoek naar bedrijven die vrieskamers met een temperatuur van -20° Celsius kunnen verhuren, en naar bedrijven die op grote schaal kunnen vriesdrogen. Bevriezing beperkt de afbraak van het papier en de ontwikkeling van schimmels. Bij vriesdrogen wordt het water in gasvorm uit bevroren documenten verwijderd", aldus het Rijksarchief.

"Bij ondergelopen archieven zie je binnen de 48 uur een explosie aan schimmel. Daartegen kan je maar één ding doen: invriezen. Want bestaande schimmel kan je zo doden, je verhindert dat er schimmel aangroeit, en de inkt en de lijm in boeken gaat niet uitlopen", legt Els Herrebout, van het Rijksarchief in Eupen uit in "De wereld vandaag" op Radio 1. 

Herrebout ging maandag zelf ter plaatse, om zo veel mogelijk archieven van de arbeidsdienst in Duitstalig België te redden. Van de naar schatting 150 meter aan archiefmateriaal is er ongeveer 50 meter in de diepvries beland.

"Onze selectie gebeurde in het halfdonker, niet evident. Na het invriezen bij -20 tot -30 graden is het drie tot zes weken afwachten. Want het is niet zo dat alle stukken effectief gered en bewaard kunnen worden. Een ingevroren stuk, kan je ook niet zomaar ontdooien, want dan ontstaat er opnieuw water", aldus Herrebout.

"Je moet ervoor zorgen dat het water gas wordt, wanneer je het voorwerp ontdooit. Daarna pas weet je welke schade het water heeft aangericht, en of je stukken definitief kan redden door ze te digitaliseren. Maar we zullen ten vroegste eind augustus weten welke schade de overstromingen hebben aangericht."

In "De wereld vandaag" legde Els Herrebout van het Rijksarchief Eupen uit op welke manier archivarissen collecties proberen te redden

Bron: vrtnws.be en De wereld vandaag