"Bescherm dieren op dezelfde manier als kinderen"

Janneke Vink is rechtsfilosofe aan de universiteit van Leiden. Ze promoveert op dierenrechten, en bekijkt die vanuit juridisch en filosofisch perspectief.

Als je uitgaat van het gelijkheidsbeginsel - en dat doen we allemaal in een democratische rechtsstaat - dan is het eigenlijk onlogisch (en een beetje hypocriet) om dieren uit te sluiten van een aantal grondrechten, vindt ze. Maar dieren zijn toch niet gelijk aan mensen? In strikte zin niet, geeft Vink toe. Maar:

Je moet alleen rekening houden met relevante gelijkenissen en verschillen. En in dit geval is de relevante gelijkenis dat dieren pijn kunnen ervaren en last hebben van mishandeling, net zoals mensen.

Alleen zijn we niet gewoon om zo te redeneren, vanuit onze antropocentrische benadering. Die komt deels voort vanuit de joods-christelijke achtergrond, waarin de mens uitverkoren is om te heersen over de aarde. Terwijl je die redenering ook zou kunnen omkeren: de mens die net zorg moet dragen voor de dieren.

Stel dat je aan dieren ook rechten zou toekennen: hoe moet dat dan in de praktijk? Een dier kan niet zelf naar de rechter stappen om zijn rechten af te dwingen. Vink maakt de vergelijking met kinderen: die zitten ook niet in het parlement of gaan niet naar de rechter, maar ze hebben wel afdwingbare rechten. Net zo zou je dierenadvocaten kunnen hebben.

Klinkt goed in theorie, maar de meeste mensen zijn helemaal niet zo begaan met dierenrechten. Die eten een beest liever op. Tja, zegt Janneke Vink: je moet verschillende belangen tegenover elkaar afwegen:

Een paar seconden gastronomisch genot tegenover een leven vol leed. Weegt dat menselijke egoïstische belang dan echt door over het dierenbelang, als je heel eerlijk bent?

Alleen zal geen politicus wagen aan zo'n radicaal standpunt, dat is electorale zelfmoord. 'Een systeemfout', zegt Janneke Vink: een politicus wordt door mensen beoordeeld op zijn of haar beleid, en dieren zijn daar per definitie van uitgesloten. Hun belang wordt dus onvoldoende verdedigd. Nochtans zou onze democratie er wel bij varen als dierenrechten meer au sérieux zouden worden genomen:

In de filosofie komt er meer en meer consencus over fundamentele kwesties zoals het gelijkheidsbeginsel in onze democratie. Alleen volgen de politiek en de rechtspraak die tendens niet. Maar de democratie mag niet te ver afglijden van de principes die eraan ten grondslag liggen.

Biedt de rechtspraak misschien meer kansen om dierenrechten af te dwingen dan de politiek? Kijk maar naar rechtszaken als de Klimaatzaak, waar burgers via de rechter een klimaatbeleid proberen af te dwingen van de overheid. In de Angelsaksische wereld kan dat werken, zegt Vink, daar werken ze volgens het Common Law-systeem, waar een rechter meer vrijheid heeft om regels te maken. Hier in Europa primeert het Civil Law-systeem, waarin de rechter de regels van de wetgever moet volgen, dus hier ligt dat minder voor de hand.

Hoe ver kun je gaan in dit soort dingen? In Nieuw-Zeeland kreeg onlangs zelfs een rivier rechtspersoonlijkheid. Daarvan is Janneke Vink geen fan: laten we eerst maar eens beginnen met dierenrechten. Want tenslotte zijn we allemaal dieren.

Geïntrigeerd door dit verhaal? Lees dan ook de blog van Janneke Vink.