Bijna alles wat we weten over de wereld, lezen we in vertaling

Voor haar onderzoek aan de Vakgroep Vertaalkunde van de UGent bekijkt Anneleen Spiessens de kleine verschillen tussen oorspronkelijke en vertaalde teksten. “Die zijn heel subtiel, maar des te efficiënt.”

Spiessens doet onderzoek naar Russische teksten. Meer specifiek bekijkt ze de artikels uit de Westerse pers (denk: The Guardian en The Wall Street Journal) die vertaald en gepubliceerd worden op een Russische nieuwssite. “Het is maar een vertaling, denk je. Maar de Russische pers wordt grotendeels gecontroleerd door het Kremlin – zelfs oppositiekranten zijn eigenlijk een excuus – en die vertalingen zijn een subtiele manier om invloed uit te oefenen.”

Selectieprocedure

“Wat wordt er gepubliceerd en wat niet? Dat is essentieel. Je kan dit geen pure propaganda noemen, want er verschijnen kritische artikelen over Rusland. Alleen zijn die proportioneel gezien veel minder dan in de Westerse pers. De negatieve artikelen, over het gebrek aan daadkracht in Europa en de VS, worden dan weer uitvergroot.”

Je kan dit geen pure propaganda noemen

“Welke foto’s worden bij die artikels geplaatst? Vaak andere dan bij de oorspronkelijke publicatie. Rusland blijft zijn militaire aanwezigheid in Oekraïne ontkennen, dus visueel zal je geen sporen van die aanwezigheid zien.”

“De vertalingen zelf zijn vrij accuraat. Maar als je de teksten naast elkaar legt, zie je dat er andere accenten gelegd worden, dat er een soort ‘selectieprocedure’ geweest is. Niets wereldschokkends, maar het discours is anders.”

Geen ironie

“Met Poetin wordt bijvoorbeeld niet gelachen in Rusland. Elke zweem van ironie die er zou bestaan over die machocultuur rond hem of zijn nostalgie voor het verdwenen Sovjetrijk, daar vind je geen spoor van terug.”

“Als in een Engelstalige tekst het woord ‘Anschluss’ gebruikt wordt om de annexatie van de Krim te beschrijven, zal je dat woord in de Russische vertaling niet zien. Terwijl het in het Russisch evengoed een leenwoord is dat even courant is dan in andere talen. Ook ‘annexatie’ werd niet gebruikt, het werd uiteindelijk vertaald als ‘samenvoeging’.”

Ook ons taalgebruik is gekleurd

“Tegelijk zie je dat ons taalgebruik óók enorm gekleurd is. Onze berichtgeving over de Krim is evenmin objectief. Daarin komen de westerse regeringen er goed uit, hebben ze duidelijk gelijk.”

Vettige vinger

“Bij vertalingen gebeuren veel dingen onder de radar. Mijn taak als taalonderzoeker is die dingen aan te wijzen, met een vettige vinger op de ruit die daar nog even blijft plakken totdat de ramen goed gewassen worden.”

“Dat is vooral interessant bij politiek conflict. Want we staan er te weinig bij stil, maar zo veel van wat we weten over de wereld komt naar ons in vertaling. Je ziet het overal, je leest het overal. Als ik een boek van Michel Houellebecq lees, lees ik eigenlijk ook zijn vaste vertaler in het Nederlands, Martin de Haan. Daar zijn we ons te weinig van bewust.”

In theorie zijn we wantrouwig, in de praktijk is er een blind vertrouwen

“Omdat we daar niet bij stilstaan, hebben we dan ook een blind vertrouwen in die vertalingen. In theorie zijn we wantrouwig, in de praktijk helemaal niet. De waarheid zit een beetje tussen de twee. Voor mij is het essentieel om te tonen hoe belangrijk vertaling juist is voor onze kennis van de wereld en om te weten hoe het juist werkt, wat de valkuilen zijn.”

Herbeluister het interview met Anneleen Spiessens aan het begin van Interne Keuken hier.