Zomerhuis met Boeken
"Bomen leveren ons onder meer het bewijs dat de aarde opwarmt"
ma 3 aug. - 9:25
“Mijn vakgebied heet dendrochronologie. Dat komt van het Grieks: dendros betekent boom en chronos betekent tijd", begint Valerie Trouet, schrijfster van 'Wat bomen ons vertellen'. Wij gaan dus terug in de tijd aan de hand van de ringen in bomen. Specifiek doe ik dendroklimatologie.” Trouet bekijkt daarbij het klimaat van het verleden aan de hand van jaarringen. Het is de wetenschap van de boomtijdkunde.
Mysterie rond de Messias
Zo werd het mysterie van de Messias ontluisterd, de legendarische viool van Stradivarius. “Daar is wel wat controverse rond ontstaan”, zegt Trouet. “De Messiah ligt in een museum in Oxford, maar er was controverse rond of het wel de originele Messiah, van begin 18e eeuw was of een recentere kopie. Dendrochronologen hebben dan de jaarringen op de viool vergeleken met andere jaarringen. We vergelijken jaarringpatronen. Aan de hand daarvan konden ze zien dat de boom waaruit de viool gemaakt was, gekapt was voor de dood van Stradivarius. Het is dus mogelijk dat hij die viool gemaakt heeft.”
Bomen die bestudeerd worden, hoeven natuurlijk niet omgehakt te worden. “We hebben een holle boor van 4 of 5 mm in diameter om stalen af te nemen. Dat gebeurt handmatig en kan bijzonder zwaar zijn”, vertelt Trouet.
Expeditie
“Als je wilt teruggaan in de tijd, bestudeer je best oude bomen. Als dendroklimatoloog ga ik het liefst zo ver mogelijk terug in de tijd en zoek ik dus heel oude bomen.” Maar die staan vaak in onherbergzame gebieden en daarvoor moet Trouet op expeditie. Ze ging ooit eens naar Siberië en dat was alleszins geen plezierreisje. “Ik heb echt afgezien en de dagen afgeteld tot ik terug naar huis kon. Ik ging met Russische collega’s en zij hadden het organisatorische aspect op zich genomen. Maar het was juli, heel heet en er waren ontzettend veel muggen en vliegen overal. Ik was ook de enige vrouw en de enige die af en toe eens douchte.”
Zowel Trouet als Peeters zijn wetenschappers, en ter plaatste gaan is een belangrijk aspect van de stiel. “Mijn labo is de atmosfeer”, zegt Peeters. “Zodra ik wolken zie passeren die hier normaal niet voorkomen, denk ik van ‘hier is toch iets aan de hand.’ Zo ben ik eens naar Amerika gegaan waar dat soort extreem weer elk jaar voorkomt, en dan kan je daaruit leren. Om je kennis uit te breiden maar ook om te voorkomen dat daar accidenten mee gebeuren.”
De Bosnische pijnboom
De oudste bekende boom in Europa is gelokaliseerd. “Dat is een Bosnische pijnboom in het Pindosgebergte in Griekenland. Een collega zag zo’n boom op een foto van een doctoraat van iemand en hij zag op slag dat het een heel oude boom was door de typische zware takken, afgestorven top en het nogal statische uitzicht. We zijn op expeditie gegaan en hebben stalen afgenomen. De boom bleek 1075 jaar oud te zijn in 2016.” Hij kreeg de naam Adonis.
De belangrijkste conclusies hebben met het klimaat te maken. Is de mens de oorzaak van het extreme weer? “Trouet vertelt het klimaatverhaal heel mooi aan de hand van de bomen”, zegt Peeters. “Een boom is de beste metafoor om klimaatactie voor te stellen, want iedereen weet dat een boom goed is voor het klimaat. Als je ziet hoe ziek die bomen zijn geworden door de menselijke activiteit, dan moeten we toch wel eens dringend in actie schieten. Dat is ook het mooie, we weten er zoveel over. Op dit moment verandert het klimaat enorm maar we hebben er nog nooit in de menselijke geschiedenis zoveel over geweten.”
Stoppen met ontbossen
Kunnen we de bomen ook inzetten om de klimaatopwarming tegen te gaan? “Ze spelen een belangrijke rol”, volgens Trouet. “We moeten in de eerste plaats stoppen met ontbossen. De bossen die er nog staan moeten gevrijwaard worden en ook het aanplanten van nieuwe bossen kan helpen. Bomen nemen CO₂ op uit de atmosfeer. Zodra hij sterft, gaat de CO₂ terug de lucht in. Als we iets met het hout van die bomen kunnen doen, dan blijft de CO₂ langer bewaard. Dus bijvoorbeeld meer bouwen met hout en hout langdurig gebruiken.”
“De oudste boom ter wereld is vermoord door iemand die de jaarringen wou tellen”, vertelt Peeters. “In de jaren 60 was Don Currey een doctoraatstudent”, gaat Trouet verder. “Hij wist dat de boom oud was. Hij begon met boren maar dat lukte niet goed. Hij kreeg dan toestemming om de boom om te hakken, nam die boomschijf mee en is beginnen te tellen. Dat was een boom van bijna 5000 jaar oud. Die man was compleet in shock. Currey heeft effectief de oudst bekende boom omgekapt en hij is geen carrière in de dendrochronologie begonnen omdat hij zo getraumatiseerd was. Maar in 2012 heeft een collega een nog ouder levende boom gevonden.”
“Zelf ben ik weer op hout beginnen te kappen”, zegt Peeters. “Ik ben kleindochter van een houtbewerker en ik heb een paar van zijn beitels geërfd. Ik ben een werk aan het maken en ik vind het zalig.”
