Ga naar hoofdinhoud

Luister Live

Programma's

Select

Podcasts

Alles begint bij luisteren

Radio 1 Sessies

album van de week

classic album van de week

ontbreekwoordenboek

De Ochtend

Bruno Vanden Broecke neemt je mee in het hoofd van de para

vr 2 dec. - 2:03

De wandaden van de Belgische paracommando's in Somalië zijn het onderwerp van de nieuwe voorstelling "Para" die gisteravond in de KVS in Brussel in première gegaan is. Schrijver David Van Reybrouck interviewde para's, Raven Ruëll regisseerde Bruno Vanden Broecke die alleen op de scène staat. Het trio dat het succesvolle "Missie" maakte, is opnieuw verenigd.
Bruno Vanden Broecke neemt je mee in het hoofd van de para
Bruno Vanden Broecke komt alleen het podium op, in jeans en T-shirt, en met een kartonnen doos onder de arm. Hij zal anderhalf uur alleen op het podium staan, in een op het eerste gezicht eenvoudig decor (een vloer bestaande uit houten latjes, een projectiescherm en grote straatlampen). Vanden Broecke speelt een ex-para die begin jaren 90 deelgenomen heeft aan de UNOSOM-missie in Somalië, een internationale vredesoperatie.
Net zoals in de bejubelde voorstelling "Missie" begint ook dit stuk als een lezing. Vanden Broecke (Nico Staelens) toont slides, aan de hand daarvan schetst hij een gedetailleerd beeld van hoe het er in Somalië aan toe ging en met welke materialen er gewerkt wordt. Er zit vaart in zijn verhaal. Er wordt ook veel gelachen in de zaal. Maar plots valt hij een eerste keer stil, wanneer hij vertelt over de vele doden die er in Somalië gevallen zijn. De onverstoorbare para moet gaan rommelen in zijn voorbereiding om de draad weer te kunnen oppikken.
© Thomas Dhanens

© Thomas Dhanens

In het stuk worden de wandaden van de para's niet uit de weg gegaan, maar vooral de context wordt geschetst. Hoe is het zo ver kunnen komen? Staelens vertelt over de opleiding, waar mannen met de grond gelijk gemaakt worden, waar er onrecht is, waar er geroepen en getierd wordt, waar de para's gedrild en ontmenselijkt worden, tot ze helemaal murw geslagen zijn en zichzelf opnieuw moeten vormgeven .
Staelens toont de foto van twee para's die een Somalische jongen boven een vuur laten bengelen, maar is spaarzaam met zijn anekdotes, al herbeleeft hij zijn herinneringen intens. In die beperking zit net de kracht, de verhalen komen des te harder binnen. De toeschouwer is er als het ware zelf bij in Somalië. Zeker wanneer Vanden Broecke van tijd tot tijd ook de rollen van zijn compagnons in de UNIMOG (het legervoertuig waarmee ze het binnenland intrekken) op zich neemt: Masyn, chauffeur en garagist uit Menen, en Aziz, de eerste Belg van Marokkaanse afkomst bij de para's.
"Para" laat zien dat de situatie in Somalië zeker niet zwart-wit was, Staelens vraagt geen vergiffenis, maar doet elke toeschouwer in de spiegel kijken. Wat zou ik doen? Het meest pakkende moment tijdens de première komt er wanneer hij deze vraag stelt: "Wie heeft er hier al eens zijn leven geriskeerd voor iemand anders?" Drie vingers gaan de lucht in, drie mannen staan recht, niets wijst er op het eerste gezicht op, maar dit zijn de para's uit Somalië, denk je. En dan wordt het even heel stil.
© Thomas Dhanens

© Thomas Dhanens

UNOSOM-operatie in land in burgeroorlog

Het beeld van twee para's die een jongetje boven een vuur laten bengelen en een para die op een Somaliër plast. Het zijn incidenten uit de Somalië-missie van begin jaren 90 die in het collectieve geheugen gegrift zijn. Van Reybrouck wil deze zwarte bladzijde uit onze recente geschiedenis opnieuw aandacht geven. Volgens de schrijver heeft "de stilte van het trauma van Rwanda Somalië van de kaart geveegd". Met "Para", een theaterstuk en een boek, brengt de schrijver daar nu verandering in.
Even terugspoelen: van december 1992 tot december 1993 worden Belgische paracommando's naar Somalië gestuurd in het kader van UNOSOM (United Nations Operations in Somalia). Somalië is op dat moment een verdeeld land dat als sinds begin jaren 80 in een clanoorlog verwikkeld is. Somaliland (tijdens de kolonietijd onder Brits regime), het noordwestelijke deel van het land, scheurt zich in 1991 af van de rest van het land. Sindsdien is Somaliland in theorie onafhankelijk.
Humanitaire troepen van de VN, onder leiding van de VS, gaan vanaf eind 1992 op vredesmissie in Somalië om stabiliteit te bewerkstelligen en de vrije doorgang van hulpgoederen te verzekeren. De Belgen worden ingezet om de bevolking te ondersteunen die lijdt onder interne gevechten en om de milities en de bevolking te ontwapenen. Het humanitaire aspect staat centraal, maar de ontgoocheling is groot wanneer ze "een volk ontmoeten dat zijn land volledig vernield heeft en verder gaat met zich onderling uit te moorden", zoals het in het rapport van de onderzoekscommissie staat. 6 Belgen overleven de missie niet. 31 Somaliërs worden door Belgen gedood. Na de missie beroven enkele para's zich ook nog van het leven.
 
De Somaliërs verzetten zich tegen de buitenlandse aanwezigheid. Begin oktober 1993 schieten Somalische militanten twee helikopters van de VS neer in Mogadishu. In totaal zitten tussen december 1992 en december 1993 2.579 Belgische para's in Somalië. Het is de eerste Belgische vredesopdracht van dergelijke schaal sinds de Koreaanse oorlog in 1950.

Schendingen van de mensenrechten

Midden 1993 onthult de Britse mensenrechtenorganisatie African Rights in een eerste rapport dat para's van verschillende nationaliteiten zich er aan schendingen van de mensenrechten bezondigd hebben. Niet alleen Belgen worden met de vinger gewezen, maar ook Canadezen, Italianen en Pakistani. In eerste instantie verdedigt toenmalig minister van Landsverdediging Leo Delcroix de paracommando's. Eind augustus van dat jaar getuigen enkele para's echter op -toen nog- BRTN-radio (in "Aktueel" en "Piazza") over wantoestanden tegenover de Somaliërs. Het gaat dan over het werpen met voedsel "om te raken", maar ook over het toedienen van elektrische schokken en zelfs het doodslaan en neerschieten van Somaliërs.
In december 1994 verschijnen er 8 para's voor de Krijgsraad in 5 dossiers. Zij komen er uiteindelijk vanaf met lichte straffen. Volgens de raad zijn de rules of engagement, gebaseerd op het principe van de individuele en collectieve wettige zelfverdediging, correct nageleefd.
Maar het beeld dat op ieders netvlies gebrand blijft, is dat van twee para's die een Somalische jongen boven een vuur houden. Ook zij worden vrijgesproken door de Krijgsraad. De media krijgen het verwijt een hetze te hebben ontketend. "Als deze feiten zich hadden voorgedaan in België, zouden ze zwaar bestraft worden", reageert Johan Leman van het Centrum voor Racismebestrijding, dat zich burgerlijke partij stelde. "Ik heb het erg moeilijk met de vaststelling dat een kind boven een vuur houden door de Krijgsraad als een spelletje wordt omschreven." 
HLN

HLN

Van Reybrouck: "Honger om gehoord te worden"

David Van Reybrouck vindt dat deze bladzijde uit onze geschiedenis onderbelicht is en heeft er daarom een voorstelling (waarvan de tekst ook in boekvorm verschijnt) over gemaakt. De para's zelf hebben tot nu veelal gezwegen. Van Reybrouck heeft met een tiental van hen gesproken en hun persoonlijke brieven gelezen. Veel citaten zijn letterlijk in de theatertekst beland. "Elk interview was geweldig goed, niemand heeft geweigerd en niemand heeft een blad voor de mond genomen", zegt Van Reybrouck in een gesprek met deredactie.be. "Dat zegt iets over de honger van die mensen om gehoord te worden."
"Ik was al lang van plan om hier rond te werken omdat ik het begin jaren 90 ook bewust meegemaakt heb. Twee jaar geleden zat ik in "Zomergasten" en daar heb ik een fragment getoond over de Waarheids- en Verzoeningscommissie die in Zuid-Afrika mee geholpen heeft om de samenleving te herstellen. Daarna heb ik een brief gekregen van een para die in Somalië geweest was en liet weten dat hij daar ook veel behoefte aan had en de drang voelde om erover te vertellen."
Van Reybrouck had een gesprek met de man die het met hem had over de ploeg van 10 mannen met wie hij samen in de vrachtwagen zat, hun "huis op wielen" in Somalië. "Ik heb hem gevraagd om te tekenen hoe dat eruit zag en toen ik dat zag, wist ik meteen: van deze groep wil ik een beeld schetsen."
De schrijver sprak ook met de eerste Belgisch-Marokkaanse paracommando die in zijn sectie zelf met racisme geconfronteerd werd. "Hij heeft het ook zelf zwaar te verduren gehad. En hij gaf zelf aan dat 90 à 95% van de para's extreemrechtse ideeën had. Hij heeft het geluk gehad dat hij op een bepaald moment wel door enkelen aanvaard geweest is en dat hij kickbokser was."

"Trechtereffect van missie waarin veel geïmproviseerd wordt"

Een mogelijke verklaring voor de gebeurtenissen ziet Van Reybrouck in het trechtereffect van zo'n missie, een effect dat hij met de voorstelling ook op het publiek wil overbrengen. "Je start in de normale samenleving, die wordt kleiner van zodra je die opleiding volgt. Daar wordt een para min of meer ontmenselijkt. Je wordt helemaal leeg gemaakt. In de voorstelling zit ook de zin: "In een hol vat kan je veel steken"."
De missie in Somalië was er een waarin veel geïmproviseerd moest worden, legt Van Reybrouck uit. "Het duurt langer dan verwacht. De verveling en de frustratie slaan toe. Hun hekel aan de Somaliërs en aan Defensie wordt groter. Er sneuvelen collega's. Dan dringt de vraag zich op: "Wat zijn wij hier eigenlijk aan het doen?" Voor de officieren was het ook moeilijk. De missie was militair succesvol, zij vonden het erg dat die racistische incidenten het beeld volledig gingen bepalen. Volgens de legerleiding gaat het om 4 à 5 geïsoleerde incidenten, maar er is meer gebeurd. Structureel racisme was een deel van het korps."
Het is een gradueel proces, dat weerspiegeld wordt in de voorstelling. "Je legt een reis af, gaat landinwaarts. De voorstelling vertrekt in België, dan kom je aan de kust in Somalië, je gaat de stad in, dan naar een dorp en uiteindelijk beland je in de woestijn. Het is een vorm van idealisme die ontspoort."
HLN

HLN

"Uitnodiging om voorbij eerste indrukken te kijken"

En wat daarna? "Hoe moeten die mannen weer uit die fuik geraken? Hoe moeten ze hier vandaag mee omgaan? Wij hebben er te weinig aandacht voor. Ze worden genegeerd, velen worstelen met wroeging." Er was ook geen begeleiding achteraf, tenzij ze daar zelf naar op zoek gingen. "Dat gaat van extreem sporten tot zenboeddhisme. Mensen uit de civiele samenleving beseffen niet genoeg welke processen ze hebben meegemaakt: dat afdalen en opnieuw eruit proberen te geraken."
Begrip is voor Van Reybrouck een rode draad door zijn werk. "Mijn werk is een uitnodiging om voorbij de eerste indrukken te kijken. Om te proberen te begrijpen zonder het daarom ook goed te keuren."

"Para" is nog tot en met 14 december te zien in de KVS in Brussel.

Bron: deredactie.be

Lees ook:

Blijf op de hoogte

Ontdek de beste podcasttips, beluister het meest recente nieuws en doe mee aan exclusieve acties.

Volg ons op
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Jobs

Privacy

Gebruiksvoorwaarden

Heb je een vraag?

Contact

Wedstrijdreglement

Logo UitInVlaanderenLogo Cim Internet