"Buikgevoel volstaat niet. Politiek moet wetenschappelijk onderbouwd zijn"

Sofie Vanthournout is biologe en werkt voor de organisatie Sense about Science. Straks spreekt ze op de Brusselse March for Science.

"De beweging is in de VS begonnen met het aantreden van Trump," legt ze uit. "Er zijn verschillende voorbeelden geweest waarin wetenschappers gecensureerd werden, Trump heeft ook nog geen wetenschappelijke adviseurs benoemd, en er zijn nu voorstellen om de financiering van onderzoek sterk in te perken. En ook het inreisverbod is problematisch, want wetenschap is per definitie internationaal." Al is er ook wat debat: is de hele March for Science dan niet te veel gepolitiseerd? "Wetenschappers mogen zich natuurlijk niet bekennen tot één politiek kamp," geeft Vanthournout toe. Maar hoe ver moet je daarin gaan?

Mag je je dan als onafhankelijk wetenschapper totaal niet bemoeien met politiek, ook niet als de wetenschap zelf in gevaar is? Over het algemeen is er wel consensus: we moéten nu op straat komen.

Hier in Brussel en de rest van de wereld wordt er ook geprotesteerd, dat heeft dan minder rechtstreeks te maken met Trump en een aantal van zijn omstreden maatregelen. Er zijn 609 wetenschapsmarsen gepland wereldwijd, van Kaapstad tot Honolulu. Enerzijds uit solidariteit met de Amerikaanse wetenschappers, maar het gaat ook over de veranderende houding tegenover wetenschap: de 'alternative facts-' of de post truth beweging, en die zet zich wereldwijd door. "Wij zien hier ook debatten waarbij de wetenschap gewoon opzij geschoven wordt, of zelfs misbruikt."

Wetenschappers moeten niet aan politici vertellen wat ze moeten doen, zegt Sofie Vanthourenhout. Ze moeten wel de context schetsen en de verschillende pro's en contra's toelichten. Ze geeft daarbij het voorbeeld van aardappelziektes: momenteel worden er veel pesticiden gebruikt om die te bestrijden, met een impact op milieu en gezondheid. Er zijn daar oplossingen voor: je kunt aardappels genetisch aanpassen zodat ze resistent worden, of je kunt consumentengedrag proberen aan te passen, zodat mensen andere variëteiten gaan eten, die van nature resistent zijn. Wetenschappers kunnen de verschillende technieken mee ontwikkelen, de risico's inschatten, kijken hoe je consumentengedrag kan beïnvloeden,... Maar de beslissingen daarin moeten door de politiek genomen worden.

Wat we nu vaak zien, is dat ideologische keuzes achteraf verantwoord worden met selectief gekozen wetenschappelijke studies, terwijl het plaatje veel breder is.

Maar is wetenschap dan altijd neutraal? "Wetenschappers zijn ook maar mensen, die zijn niet neutraal," zegt Vanthourenhout. "Maar: wetenschap gaat net over het uitsluiten van ideologieën en economische belangen, om tot een onafhankelijke conclusie te komen. We hebben een heleboel wetenschappelijke methodes om die bias te vermijden."

Situaties als die bij de Gentse rectorverkiezingen, waarbij 'de loge' opeens opgevoerd wordt tegenover 'de katholieken', die doen dat geloof in een neutrale wetenschap wel geen goed. "Je moet wel een onderscheid maken tussen de omkadering en het onderzoek zelf. Vergelijk het met de geneeskunde: of een dokter nu in een ziekenhuis werkt of alleen, en of hij gesyndiceerd is of niet, dat heeft normaal geen invloed op de diagnose die hij stelt. De omkadering moet het mensen vooral makkelijker maken om te werken, maar die mag geen invloed hebben op de conclusies."

Als keerzijde van de medaille heb je dan weer het beeld van de wereldvreemde wetenschapper in zijn ivoren toren, die moeilijke papers schrijft voor zijn collega's. Dat klopt niet, zegt Sofie Vanthournhout: onze maatschappij is doordrongen van wetenschappelijke toepassingen op alle mogelijke vlakken: gezondheid, technologie, energie, mobiliteit,... Maar de beslissingen daarover op beleidsniveau mogen niet gestoeld zijn op het 'buikgevoel' van politici. Daar hebben we allemaal belang bij. En dus moeten we als burgers daarop aandringen: vraag naar bewijzen als je een wetenschappelijke claim ziet.

Of het nu gaat over een commercieel product of om een wetsvoorstel: vraag om transparantie, en vraag dat politici en bedrijven verantwoording afleggen voor hun beslissingen.