Coronalessen uit de oudheid

"De Griekse historicus Thucydides schreef in de vijfde eeuw voor Christus 'de moeder allerlei epidemieverslagen'.  In zijn relaas komen voor het eerst termen als besmettelijkheid en immuniteit ter sprake, in een tijd waarin bacteriën en virussen nog onbekende begrippen zijn. Hij vertelt ook hoe artsen helemaal niet tegen de epidemie waren opgewassen, omdat ze de ziekte voor de eerste maal behandelden, zonder die te kennen. Toch gingen ze als ware helden patiënten bezoeken, een zekere dood tegemoet gaand. Thucydides zag de ziekte ook als een bedreiging voor de (toen nog frêle Atheense) democratie: de samenleving en de publieke en individuele moraal raakten ontwricht, wetteloosheid dreigde."

"Wat je nu vaak leest, is dat pandemieën zoals corona een gevolg zijn van het verstoren van de natuur (zoals ontbossing, de vernietiging van biotopen…) Sommigen geloven zelfs dat de natuur wraak neemt. Dat idee van de zich wrekende natuur dat bestond in de oudheid ook al.  Je vindt het bijvoorbeeld terug in het verhaal over de mythologische figuur Erysichthon (oa beschreven in De Metamorfosen van Ovidius).  Deze mythische koning wilde een grote eetzaal bouwen en liet daarvoor een hele reeks eiken kappen waaronder ook  een eik gewijd aan de godin Demeter, daarop nam de godin wraak en strafte hem met een onstilbare eetlust, zo groot dat hij uiteindelijk zichzelf opat. Moraal van het  verhaal is dus:  ga niet te ver in het verstoren van de natuur want de natuur neemt wraak."

(Het verhaal van Erysichthon is door Patrick De Rynck samen met zijn zoon Bram bewerkt voor de nieuwe audioreeks 'Urgente Mythen':  bewerkingen van klassieke mythen waarbij je zo de link kunt leggen met hedendaagse thema’s. Patrick vertelt het verhaal en Bram doet het sounddesign. 'Urgente Mythen' is hier te beluisteren.)

"Dat is natuurlijk mythologie, maar in zijn boek  ‘The fate of Rome’ noemt de Amerikaanse historicus Kyle Harper de zich wrekende natuur als een van de oorzaken voor de val van het Romeinse Rijk.  Er was de intense handel met de hele toenmalig bekende wereld en dus ook met tropische gebieden en hun ziekteverwekkers.  Er was de exploitatie van nieuwe en soms ongezonde streken waar bijvoorbeeld malaria heerste. Er waren de grote, dichtbevolkte steden. Er was de opslag van massa’s graan als reserve voor slechte tijden wat dan weer ratten en hun parasieten aantrok. Combineer dit alles met een uiterst gebrekkige gezondheidszorg en een onbestaande kennis van bacteriën en virussen, en je hebt een ideale voedingsbodem voor regionale epidemieën en voor imperiumbrede, verwoestende pandemieën."

"Wie houvast wil in deze onzekere tijden kan ook bij antieke filosofen terecht. Vooral bij de klassieke levensfilosofieën zoals het stoïcisme of het epicurisme die finaal allemaal ‘het levensgeluk’ als thema hebben. Zo worden in moderne cognitieve therapieën nog altijd inzichten uit het stoïcisme gebruikt. Centraal in het stoïcijnse denken staat het idee: je moet je alleen richten op de dingen die je zelf in de hand hebt, en niet op de zaken waar je niks aan kan doen, daar verlies je toch alleen maar kostbare energie mee. Dat komt in coronatijden goed van pas, aan het gegeven dat het virus er is of dat je in quarantaine zit kan je toch niks veranderen, maar los daarvan kan je het geluk vinden in de keuzes die je wel nog kan maken."

"Ook in de filosofie van het epicurisme (vaak verkeerd begrepen als het najagen van lustgevoens) kan je nu inspiratie vinden.  Het idee dat je gevoelens van rampspoed kan counteren met  met positieve emoties, zoals bijvoorbeeld aangename herinneringen. Dat verklaart allicht ook mee het huidige succes van nostalgieprogramma’s als 'Sporza Retro' of de terugkeer van radioprogramma’s 'De toestand is hopeloos maar niet ernstig' of 'Het Leugenpaleis'. "

Lees ook