De Wereld Vandaag
De Donau is 134 kilometer korter en 40 procent smaller dan 150 jaar geleden
di 12 mei - 6:28
Ze stroomt door wel 10 landen in Europa en is na de Volga in Rusland de langste rivier van het continent met een lengte van 2.857 kilometer: de Donau. Indrukwekkend, maar wel 134 kilometer korter dan 150 jaar geleden. Tegelijk is de rivier liefst 40 procent smaller dan in de 19e eeuw. Die opmerkelijke transformatie blijkt uit een studie van het milieuagentschap van Beieren, een deelstaat van Duitsland.
"Wat met de Donau is gebeurd, is hetzelfde als wat met vele andere rivieren is gebeurd", legt gewoon hoogleraar ecosysteembeheer en waterbeheer Patrick Meire van de Universiteit Antwerpen in 'De Wereld Vandaag' uit. "Dit is in eerste instantie het gevolg van meanders die zin afgesneden. Een typische rivier kronkelt of meandert. Op een bepaald moment trekt de mens rivieren recht, bijvoorbeeld voor de scheepvaart. Wanneer je meanders afsnijdt, maak je een rivier korter."
De officiële bron van de Donau in Donaueschingen in Duitsland.
"Mensen hebben meanders ook lang afgesneden omdat de heersende gedachte was om water zo snel mogelijk naar zee af te voeren. Wanneer je een rivier korter maakt, gebeurt dat sneller. Dit was lang aan de orde omdat de grote riviervalleien vaak vochtig waren. Om daar landbouw toe te laten, was het beter ze te draineren. Zo creëer je drogere en betere omstandigheden voor landbouw, maar ook om dorpen en steden te bouwen."
Deze ingrepen blijven niet zonder gevolgen. "Het draagt bij tot verdroging. Vandaag zijn we er ons van bewust dat niet enkel overstroming een probleem is, maar ook verdroging. Daarnaast heb je een impact op het sedimentbeheer door de dammen die op verschillende plaatsen op de Donau zijn gebouwd, bijvoorbeeld voor elektriciteitsproductie."
Beluister hier het gesprek met Patrick Meire in 'De Wereld Vandaag'
Een schets met de loop van de Donau.
"Die dammen houden sediment tegen, kleine slibdeeltjes die het water normaal tot aan de monding van de rivier meevoert. Daar komen ze nu niet meer aan. Tegelijk stijgt de zeespiegel. De aanvoer van sediment die de riviermonding met die zeespiegel moet doen meegroeien, is er niet meer. Die mondingen of delta's zijn voor een deel aan het verdrinken."
"We hebben op korte termijn en vooral op kleine schaal gedacht. Misschien kan je winst boeken door op een korte afstand enkele meanders recht te trekken, maar dat geeft benedenstrooms en bovenstrooms gevolgen. We mogen waterbeheer en rivierbeheer niet meer op korte stukjes doen, maar wel het hele traject van de bron tot de monding bekijken. Dat deed men vroeger niet."
De Donau stroomt door Boedapest, de hoofdstad van Hongarije.
"De meeste Europese rivieren zijn internationale rivieren. De Donau is daar een goed voorbeeld van. Sinds 2000 hebben we de Europese kaderrichtlijn voor water en die verplicht de lidstaten om beheer van rivieren op bekkenniveau te doen. De lidstaten die een deel van een rivier op hun grondgebied hebben, moeten zo samenwerken."
Volgens Meire kunnen we sommige fouten uit het verleden rechtzetten. "De rivier herstellen in de toestand van 150 of 200 jaar geleden, is niet mogelijk. We kunnen wel meanders herstellen of ze weer op de rivier laten aansluiten als die is rechtgetrokken. Zo kan je meer water bergen voor in geval van droogte."
"Op andere plekken kan je de overstromingsgebieden proberen te herstellen. Stap voor stap kan je zo maatregelen nemen om rivieren opnieuw beter te doen functioneren waarbij de economische rol blijft behouden én de ecologische rol op termijn is veiliggesteld. In Vlaanderen werken we met het Sigmaplan al volop in die richting."
Ook de Schelde is de voorbije 150 jaar aanzienlijk korter geworden. "Het zal geen 134 kilometer zijn, want die rivier is maar 360 kilometer lang. Maar ook langs de Schelde zijn veel meanders afgesneden die je nu nog in het landschap kan zien, soms zelfs langs de gemeentegrenzen. Ook daar dringt zich een herstel op, om water in geval van overschot op te houden zodat we het in geval van droogte kunnen gebruiken."
Een meander van de Donau in Beieren.
