De strijd tegen de oude Merkel

Dirk Rochtus kijkt in zijn tweede column naar de naderende verkiezingen in Duitsland. "We worden ook dag in dag uit bedolven onder ongeruste commentaren over hoe onze democratie bedreigd wordt door vooral rechtspopulisten."

Afkeer jegens de andersdenkende kan een rationele en bezonnen kijk op de dingen verstoren. Getuige daarvan de wijze waarop sommige mensen reageren op het activistische beleid van Donald Trump of op de opkomst van partijen rechts van het centrum, die meer algemeen ook rechts-populistisch worden genoemd.

Extreemlinkse betogers bijvoorbeeld bekogelden eind februari in het Franse Nantes campagnebussen van Marine Le Pen, de presidentskandidate van het Front National, met stenen en molotovcocktails. Optreden in naam van een humanistische ideologie zou er toch wel anders mogen uitzien, maar wellicht is het vandaag de dag naïef om nog in de Rede en de redelijkheid te geloven.

Geen 'Machtergreifung' zoals in 1933

We worden ook dag in dag uit bedolven onder ongeruste commentaren over hoe onze democratie bedreigd wordt door vooral rechtspopulisten. Nu, wees gerust, een ‘Machtergreifung’ zoals in 1933 zal zich niet herhalen, en dat niet enkel omdat onze democratische instellingen zich niet zomaar laten ontmantelen, maar ook omdat de zogenaamde populisten zichzelf vaak de das omdoen.

Een voorbeeld daarvan is de Alternative für Deutschland (AfD), een van oorsprong eurokritische partij die door haar kritiek op het vluchtelingenbeleid van de christendemocratische bondskanselier Angela Merkel (CDU) enorm was gaan groeien. Terwijl ze in 2013, amper een jaar na haar oprichting, een flinke 4,7 % haalde bij de verkiezingen voor de Bondsdag, het federale parlement, was ze in 2016 al vertegenwoordigd in tien Duitse deelstaatparlementen. Enquêtes gaven haar 16 % in september 2016, één jaar na ‘Wir schaffen das’ van Merkel. 

Weer een half jaar verder zien de cijfers er niet meer zo rooskleurig uit. Verschillende enquêtebureaus tekenden voor de AfD begin maart 2017 nog maar tussen de 8 en 10% op. 

Vijandbeeld

In de aanloop naar de Bondsdagverkiezingen (op 24 september van dit jaar) bevinden de christendemocraten van Angela Merkel en de sociaaldemocraten van haar uitdager Martin Schulz (SPD) zich in een nek-aan-nek race met elk iets boven de 30 %. Het is de SPD die klimt. De AfD zelf spint geen garen meer uit het vijandbeeld dat ze van Merkel als de gehate ‘vluchtelingenkanselier’ ophangt. 

Het fulmineren tegen Merkel slaat vandaag niet meer zo aan bij vele burgers, net omdat deze de vluchtelingenproblematiek niet meer als zo belastend percipiëren als in 2015. Dat jaar stroomden er bijna 900.000 vluchtelingen Duitsland binnen, in 2016 was hun aantal tot één derde hiervan gedaald. De problemen van opvang en integratie zijn daarmee uiteraard nog niet van de baan, maar het wordt allemaal als beheersbaar voorgesteld door de politieke klasse. 

Bovendien ontpopte Merkel zich de laatste tijd als de kanselier die het ontmoedigen en zelfs deporteren van vluchtelingen gedoogt. De AfD strijdt nog altijd tegen de oude Merkel, terwijl de burger ondertussen een ‘nieuwe’ Merkel meent te ontwaren (ook al is dat nieuwe gezicht misschien eerder opportunistisch). Een harde kern van AfD-aanhangers lust Merkel nog altijd rauw, maar de vlottende kiezers laten zich bekoren door andere partijen, zoals de SPD die onder Schulz weer de kaart van meer ‘sociale rechtvaardigheid’ trekt. 

Macht

In de maanden die er liggen tussen de verschillende deelstaatverkiezingen nemen bij de AfD ook telkens de spanningen in eigen rangen toe. De kiezer lust geen pap van partijen die intern verdeeld zijn. En de Duitse kiezer maakt zich al helemaal geen illusies over de kansen van de AfD om aan de macht deel te nemen en effectief iets te veranderen. Wat in Vlaanderen het cordon sanitaire is rond het Vlaams Belang, zijn in Duitsland ongeschreven regels dat een partij rechts van het centrum afgeblokt moet worden.

De AfD maakt het haar tegenstanders daarbij gemakkelijk door met een taboedoorbrekende retoriek in te druisen tegen de antinationaalsocialistische herinneringscultuur die in Duitsland heerst. Dat schrikt gematigde AfD-kiezers af. Ook beschouwen vele protestkiezers op den duur een stem voor AfD als een ‘verloren stem’ en gaan dan nog liever voor de sociaaldemocratische SPD die wel een machtsperspectief inhoudt. De meer rechtse kiezers die hun afkeer van Merkel uiten door toch op AfD te stemmen, kunnen zo onbedoeld een rood-rood-groene regering (van SPD, Linke, Grüne) in het zadel helpen of zelfs de huidige Grote Coalitie van sociaaldemocraten en christendemocraten, maar dan onder leiding van Schulz, bevestigen. Ze rechtvaardigen dat kiesgedrag door te zeggen dat er geen verschil is tussen Merkel en Schulz.

Zo denken ze het natuurlijk altijd bij het rechte eind te hebben.

- Dirk Rochtus-