Eén jaar na de explosie in Beiroet verkeert Libanon in diepe crisis: "Woede en verdriet kunnen vandaag escaleren"

"De woede en het verdriet is zo enorm. Ik heb het gevoel dat dat die woede vandaag mogelijk kan escaleren", zegt Libanon-correspondente Daisy Mohr. 

Kort voor zes uur 's avonds breekt er op 4 augustus 2020 brand uit in de haven van de Libanese hoofdstad Beiroet. Een eerste, kleinere explosie schudt de stad op. Mensen filmen de dikke, zwarte rookpluim massaal met hun smartphones, maar een paar minuten later, om 18.07 uur, slaat het noodlot pas echt toe. 2.700 ton ammoniumnitraat ontploft. De gigantische hoeveelheid van de uiterst explosieve stof, voornamelijk gebruikt als ingrediënt voor kunstmest, maar ook voor bommen, lag al sinds 2013 opgeslagen in een loods in de haven.

Het was één van krachtigste niet-nucleaire ontploffingen uit de geschiedenis. Volgens experten was ze honderd keer krachtiger dan de zwaarste conventionele bom en had ze zowat een tiende van de kracht van de atoombom op Hiroshima. De haven en het deel van de stad rond de haven werden met de grond gelijk gemaakt. Glasscherven verwondden mensen kilometers verderop. Na weken zoeken in het puin telden de hulpdiensten meer dan 200 doden. Meer dan 6.000 mensen raakten gewond.

In het zwaarst getroffen deel van de stad zijn sommige huizen één jaar na datum heropgebouwd, maar veel gebouwen zijn nog steeds ruïnes. "De hulp na de explosie is verwarrend en ongecoördineerd geweest", vertelt Libanon-correspondente Daisy Mohr. "Of een gebouw hersteld is, hangt heel erg af van wie de eigenaar is. Je ziet dus dat het ene huis wel deels of volledig is opgeknapt en het huis van de buren bijvoorbeeld nog helemaal niet."

Sommige mensen hebben het geld niet om weer op te bouwen, maar ook mensen die welgesteld zijn, kunnen vaak niet aan de heropbouw beginnen zonder hulp van ngo's omdat hun geld vastzit bij de bank. Omwille van de economische crisis en de bankrestricties in het land kunnen mensen hun geld namelijk niet meer zomaar van de bank halen.

Na een jaar keren mensen stilaan weer naar hun huizen, maar Mohr ziet met eigen ogen hoe moeilijk dat psychisch voor hen is. "Het brengt zoveel trauma met zich mee en het geeft mensen een heel onveilig gevoel om weer terug te zijn op die plek waar het allemaal gebeurde."

Geld is niets meer waard

De haven van Beiroet is essentieel voor de import van levensmiddelen in Libanon. Na de explosie was er dan ook onmiddellijk ongerustheid over voedseltekorten. Een deel van de haven kon snel weer in gebruik genomen worden, maar toch blijft import heel moeilijk. "Dat ligt niet aan de logistiek, maar aan de hyperinflatie", weet Mohr. "De Libanese pond is zo'n 90 procent in waarde gedaald en is nauwelijks nog iets waard."

Naar schatting leeft zo'n vijftig procent van de Libanese bevolking vandaag onder de armoedegrens. Er is dus eten, maar mensen kunnen het niet betalen. "Heel veel van de basisproducten zijn gigantisch in prijs gestegen. Dat betekent dat het inkomen van mensen eigenlijk nauwelijks meer iets waard is. Ze kunnen heel veel basisproducten niet meer betalen, zoals voedsel, maar ook de school van hun kinderen", aldus Mohr.

Ook elektriciteit is een groot probleem in de Beiroet, nu nog meer dan voor de explosie. Veel plekken hebben nu nog maar één of twee uur per dag elektriciteit van de overheid. "Je bent hier afhankelijk van generatoren, maar omdat er ook een brandstoftekort is, kunnen die generatoren niet constant meer draaien", legt Mohr uit. "Je ziet het brandstoftekort ook bij de pompstations, mensen staan soms twee, drie uur in de rij om hun tank te vullen."

Corrupte elite

Veel mensen hadden het gevoel dat het politiek en economisch dieptepunt in Libanon al voor de dag van de explosie was bereikt. "Na de ramp was er misschien nog hoop dat het tij kon keren. Dat dit zo groot was dat er nu misschien oplossingen zouden komen", zegt Mohr. "Maar de situatie is het afgelopen jaar alleen maar erger geworden en verslechtert met de dag."

Ook politiek is er geen oplossing. Na de explosie trad de toenmalige regering af. Sindsdien is het nog steeds niet gelukt om opnieuw een regering te vormen. "We weten niet wanneer er een nieuwe regering zal komen, maar wat we wel weten is dat die nieuwe regering er weer één van dezelfde soort zal zijn", zegt Mohr. "Ze zal volgens velen bestaan uit dezelfde corrupte, politieke elite." De kans op echte verandering, ook al komt er een nieuwe regering, lijkt dus klein. De verwachting is dat het in Beiroet en Libanon de komende tijd alleen nog maar verder bergafwaarts zal gaan.

Iedereen die kan, vertrekt dan ook. "Het is een enorme braindrain: artsen, docenten, iedereen met een tweede paspoort trekt weg. Waar dan ook naartoe, op zoek naar een betere toekomst", ziet Mohr met eigen ogen. Elke week moet ze wel naar een afscheidsfeestje van mensen die niet meer terugkomen. "De mensen die die mogelijkheid niet hebben, zijn druk bezig te zoeken naar kansen om weg te komen. Je ziet dat bootjes vanuit de noordelijke havenstad Tripoli proberen om Cyprus te bereiken. De kans bestaat dat dat er alleen maar meer zullen worden naarmate te situatie verder verslechtert."

Geen antwoorden

Een jaar na de explosie, die het leed van het land dus alleen maar vergrootte, is de stemming in Beiroet weinig hoopvol. "Ik merk dat het mensen heel veel doet, vooral omdat er geen antwoorden zijn", zegt Mohr. "Het Libanese onderzoek naar de oorzaak van de explosie verloopt moeizaam en heeft tot nu toe nauwelijks iets opgeleverd. Veel politieke kopstukken die mogelijk betrokken waren genieten immuniteit."

Aangezien het Libanese onderzoek zo gebrekkig is, stortte Human Rights Watch zich de afgelopen zes maanden op een eigen onderzoek. De conclusie? De president, de premier en andere hoge functionarissen van verschillende Libanese veiligheidsdiensten waren op de hoogte van het ammoniumnitraat en het gevaar daarvan. "Ze hadden daarnaar moeten handelen, maar faalden", zegt Mohr. "Het ammoniumnitraat is op een onverantwoorde manier in de haven opgeslagen, waardoor er een gigantische bom gecreëerd werd."

Dan rijst de vraag waarom zo'n tikkende tijdbom sinds 2013 in de haven opgeslagen bleef. Volgens Human Rights Watch was Libanon, en niet Mozambique, hoogstwaarschijnlijk de eindbestemming. "Er zijn aanwijzingen dat de eigenaar van het schip banden heeft met het Syrische regime en de Libanese terreurorganisatie Hezbollah", weet Mohr. "Maar dat zijn allemaal vragen die tot nu toe onbeantwoord blijven."

Rellen

Vandaag sluiten in Beiroet heel wat winkels en bedrijven de deuren uit solidariteit met de slachtoffers van de explosie. Er is een grote mars gepland die vanuit verschillende plekken in Beiroet naar de haven zal trekken. Om 18.07 uur, precies één jaar na de explosie, zullen mensen in de haven samenkomen.

Daarna zullen mensen verder trekken naar het parlement en de huizen van ministers. De kans dat de mars aan het einde van de dag uitmondt in protesten en rellen, is volgens Mohr groot. "De woede en het verdriet is zo enorm. Ik heb het gevoel dat er heel veel mensen op de been zullen zijn en dat die woede vandaag mogelijk kan escaleren."

Beluister hier het gesprek met correspondent Joost Scheffers in De Olympische Ochtend.

Bron: vrtnws.be en De olympische ochtend