Europa stelt met "FitFor55" nieuwe klimaatplannen voor: waarover gaat het, en wat betekent het voor jouw portemonnee?

Vanwaar dit nieuwe plan?

Het gaat hard met de klimaatverandering en tegelijk dreigt de omschakeling naar een groenere samenleving te traag te verlopen. Daarom besliste de Europese Unie, wereldwijd een van de voortrekkers in de strijd tegen de klimaatopwarming, om de Europese klimaatdoelen in het kader van de Green Deal te verhogen.

Het streefdoel is niet langer 40 maar wel 55 procent minder uitstoot van broeikasgassen tegen 2030, vergeleken met het niveau van 1990. Het moet vooruitgaan omdat Europa tegen 2050 klimaatneutraal wil zijn, en dus een netto-nuluitstoot wil hebben.

Zonder extra maatregelen halen we dat niet en we moeten dus een flink tandje bijsteken - momenteel zitten we aan een reductie van naar schatting 25 procent.  De vernieuwde ambitie kreeg de naam FitFor55. Europees Commissaris Frans Timmermans, die zich bezighoudt met de vergroening van Europa, stelt vandaag een reeks wetsvoorstellen voor.

Waarover gaat het concreet?

De nieuwe wetgeving zal een impact hebben op heel wat sectoren. "Ik heb het nog nooit op zo'n grote schaal gezien", zegt Manon Dufour van de onafhankelijke denktank voor klimaatverandering E3G daarover. "We hebben nog nooit zo'n grote transformatie voor onze economie voorgesteld, en nog nooit in zo'n strak tijdsschema." Het gaat om 12 voorstellen die voornamelijk gaan over energie, transport, industrie en gebouwen:

• omdat de uitstoot door de transportsector en de verwarming van gebouwen de zwakke schakel blijkt in de Europese klimaatprestaties, worden deze mee in het bad genomen. Brandstof- en energieproducenten zullen een CO₂-belasting moeten betalen op fossiele brandstoffen zoals diesel, stookolie, benzine of gas. Voor hen komt er een apart ETS-systeem, een Europese koolstofmarkt waarbij zij emissierechten moeten kopen op veilingen. De prijs daarvan is nog niet bekend.
• ook de scheepvaart zou worden meegenomen in het ETS-systeem - de luchtvaart zit daar nu al voor een deel in. Schepen zullen op groenere brandstoffen moeten varen, maar die omschakeling wordt niet eenvoudig. Zij krijgen dan ook tijd. Voor de luchtvaart zou er een minimumtaks op kerosine komen voor vluchten binnen Europa. Ook vliegtuigen zouden groenere brandstoffen moeten gaan gebruiken. Het wegverkeer en de scheep- en luchtvaart zouden samen verantwoordelijk zijn voor zowat een kwart van de totale Europese uitstoot. 
• zware industrie en elektriciteitscentrales zullen jaarlijks nog minder mogen uitstoten omdat er minder ETS-rechten voor de uitstoot van broeikasgassen geveild zullen worden.
• er komt een zogenoemd correctiemechanisme (in vele gevallen een extra grensbelasting) voor producten met een grote koolstof-voetafdruk die van buiten Europa worden ingevoerd, ook wel bekend als het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM). Het gaat bijvoorbeeld om staal, cement of kunstmest. Het idee erachter is dat Europese bedrijven voor hun CO₂-uitstoot moeten betalen (via het ETS-systeem), en ze oneerlijke concurrentie zouden ondervinden als er import is van bedrijven uit landen waar die koolstoftaks niet geldt. Europa wil zo ook vermijden dat bedrijven naar buiten de EU zouden verhuizen. Ook dat worden nog ingewikkelde gesprekken, vooral op het internationale toneel. Tegelijk zal de EU subsidies die ze nu geeft aan bedrijven binnen het ETS-systeem moeten afbouwen, anders zouden er klachten kunnen komen en zou bijvoorbeeld de Wereldhandelsorganisatie (WTO)  bezwaar kunnen maken.
• landen zullen energie-efficiënter moeten worden en ook de doelen voor hernieuwbare energie worden scherper gesteld.
• alles zal gefaseerd worden ingevoerd zodat de betrokken sectoren de tijd hebben om zich aan te passen en te vergroenen.

Wat betekent dit voor onze portemonnee?

Onder meer het onderdeel transport en verwarming kan relatief snel concrete gevolgen hebben voor het brede publiek. 

Als brandstof- en energieproducenten uitstootrechten moeten kopen op veilingen, dan bestaat de kans dat ze die extra kosten gaan doorrekenen aan de klanten.

Concreet: brandstof aan de pomp of de gasrekening voor uw woning kan (nog) duurder worden - maandag bleek al dat energie sowieso duurder wordt door de aantrekkende economie. Anderzijds worden elektrisch rijden en verwarmen dan relatief gezien goedkoper.
Voor auto's zullen de uitstootnormen nog strenger worden. Europa wil daarmee de omschakeling naar emissievrije auto's zoals volledig elektrische wagens verder een duwtje in de rug geven, zodat elektrische voertuigen sneller betaalbaar(der) worden.

De Europese consumentenorganisatie (BEUC) schreef eerder dat het uitbreiden van het ETS-systeem naar wegverkeer en gebouwen de brandstofprijzen "gevoelig" omhoog zou kunnen jagen net als de kosten om je huis te verwarmen of af te koelen.

Als CO₂ op de ETS-veilingmarkt naar 80 tot 90 euro per ton gaat in 2030 (vergeleken met 25 euro momenteel), dan zou een liter benzine 20 eurocent duurder kunnen worden, terwijl we voor gas 30 procent meer zouden betalen dan vandaag, schat de BEUC. "Zonder dat dit systeem de garantie geeft op minder CO2", voegen ze eraan toe.

Klimaatarmoede?

De Europese plannen krijgen kritiek op verschillende punten. Enerzijds vrezen sommigen dat veel mensen niet voldoende verdienen om mee de omschakeling te maken: niet iedereen kan zomaar zonnepanelen betalen, zijn huis (grondig) energiezuiniger maken of een elektrische auto kopen. Zij waarschuwen voor een nieuwe golf van burgerprotest zoals met de gele hesjes in Frankrijk.

Om zij die het moeilijk hebben tegemoet te komen, wil de EU geld uit het ETS-fonds gebruiken om de overgang financieel te verzachten. Een deel van die extra opbrengst zal gaan naar een Europees klimaattransitiefonds. Lidstaten zullen dan individueel plannen rond klimaatarmoede moeten opstellen om zo een deel van de pot te claimen.
Sommige politici zoals Bas Eickhout van GroenLinks in Nederland vinden dat de EU zich op glad ijs begeeft wanneer burgers op kosten kunnen worden gejaagd. Wegtransport en verwarming zijn de zwakke schakels in de Europese klimaatprestaties, geeft hij toe, maar hij denkt dat er andere opties zijn zoals een versnelde uitfasering van de verbrandingsmotor.

Is het te weinig, of net te veel?

De doelstelling voor 2050 is een "netto-nuluitstoot". In de praktijk mogen er dus nog altijd broeikasgassen zoals CO₂ worden uitgestoten, zolang die emissies worden gecompenseerd door bijvoorbeeld het aanplanten van bomen of andere ingrepen waarbij actief CO₂ uit de lucht wordt gehaald.

De EU neemt in haar berekeningen de opname van CO₂ in de natuur mee, maar dat is gevaarlijk, vindt Greenpeace. Hoe efficiënt zal de natuur dat kunnen in de toekomst, en wat als bij grote bosbranden de door bomen opgeslagen koolstof massaal vrijkomt?

Voor anderen is het gewoon allemaal nog te weinig: om de planeet te redden, zouden we minstens naar 60 procent reductie moeten gaan tegen 2030, luidt het. Voor nog anderen gaat het nu allemaal te snel met de scherpere ambities. De industrie zal nooit op tijd de omslag kunnen maken om de nieuwe doelen te halen, en dat kan jobs kosten, zeggen zij.

Hoe zit het met België?

Ook België zal met nationale doelstellingen mee de (moeilijke) oefening moeten maken om de uitstoot van broeikasgassen fors te verminderen. Momenteel moet ons land streven naar 35 procent reductie.

Onder de nieuwe, aangescherpte doelen zou dat voor België -46 of -47 procent kunnen worden omdat elke lidstaat in principe 11 procent meer zal moeten halen. En dan moet nog worden uitgemaakt tussen de verschillende gewesten wie welke inspanning zal leveren. Uit het verleden weten we dat dit voor verhitte discussies kan zorgen.

Hoe moet het nu voort?

Wat Frans Timmermans vandaag aankondigt, zijn wetsvoorstellen. Dit enorme pakket wetgeving komt nu terecht bij de lidstaten en het Europees Parlement, die er de komende maanden een akkoord over moeten bereiken. "Dat wordt nog heikele klus, met veel discussies", weet onze Europa-kenner Rob Heirbaut.

"Er zijn heel wat uitdagingen aan", zegt ook Europees parlementslid Michael Bloss van de groene fractie (zie video onder). "Ten eerste moeten we de samenhang bewaren. Tegelijk gaan we over 12 wetsvoorstellen onderhandelen met één doel: onze nieuwe klimaatdoelen halen. Maar als de ene wet afgezwakt wordt, moet er meer ambitie komen in een andere. En hoe gaan de politieke meerderheden er in de toekomst uitzien?"

Luister naar Vlaams minister van Omgeving en Energie Zuhal Demir via Radio 1 Select

Luister ook naar Sebastian Oberthür, professor Milieu en Duurzame Ontwikkeling aan de Brussels School of Governance.

Bron: vrtnws.be en De ochtend