Europese Centrale Bank verhoogt de rente voor het eerst in 11 jaar tijd: hoe gaan wij dat voelen?

De Europese Centrale Bank heeft de rente verhoogd met 0,5 procent. Het is van 13 juli 2011 geleden dat de ECB nog een rentevoet heeft opgetrokken. Sindsdien zijn alle rentevoeten stelselmatig verlaagd. Het is veelzeggend dat de laatste keer dat de rente werd opgetrokken, de Fransman Jean-Claude Trichet nog voorzitter was van de ECB. Zijn Italiaanse opvolger Mario Draghi heeft de rente alleen maar verlaagd. Bovendien pompte hij massaal veel geld in de economie.

Met vers gecreëerd geld kocht de ECB overheids- en andere obligaties op. Dat moest de rente laag houden en de economie stimuleren. Huidig voorzitter Christine Lagarde heeft de rentevoeten stabiel gehouden, maar heeft een nieuw rondje "geld bijdrukken" gelanceerd om de coronacrisis te lijf te gaan.

Waarom verhoogt de ECB nu dan toch de rente?

Omdat de inflatie veel hoger is dan waar de ECB naar streeft. In juni bereikte de inflatie in de eurozone een recordhoogte van 8,6 procent, terwijl de ECB streeft naar een inflatie van 2 procent: prijzen die niet te veel stijgen, maar ook zeker niet te weinig. Want anders loop je het risico op deflatie: structureel dalende prijzen waardoor mensen bepaalde aankopen gaan uitstellen omdat ze weten dat ze die later goedkoper kunnen kopen. Zo'n deflatiescenario kan de economie veel pijn doen.

Door de rente op te trekken, wil de ECB de economie wat vertragen. Een hogere rente doet mensen wat meer sparen en minder consumeren, en ze maakt het voor bedrijven duurder om te lenen en te investeren. Daardoor vertraagt de economie en kan de inflatie wat afnemen.

Waarom schiet de ECB zo laat in actie?

Omdat de ECB lang geloofd heeft dat de hoge inflatie tijdelijk zou zijn. Bovendien zit ze in een ongelooflijke spreidstand: ze moet de inflatie aanpakken zonder een economische crisis te veroorzaken. Terwijl de economie nu al te kampen heeft met een energieschok en de oorlog in Oekraïne.

Wat ook speelt, is dat de inflatie in Europa vooral aangewakkerd wordt door de dure energie. En aan die hoge energieprijzen kan een centrale bank niet veel doen. Bij het Belgische inflatiecijfer bijvoorbeeld, dat in de maand juni 9,84 procent bedroeg, levert energie een bijdrage van 4,81 procentpunt aan de totale inflatie.

In de Verenigde Staten heeft de Federal Reserve de rente dit jaar al drie keer opgetrokken. De Amerikaanse centrale bank gaat de inflatie (9,1 procent in juni) dus veel agressiever te lijf.

Maar er zijn dan ook enkele verschillen met Europa: de Amerikaanse inflatie wordt minder omhoog gestuwd door de energieprijzen. Ook Amerika wordt geconfronteerd met hoge olieprijzen, maar niet met een gascrisis. De onderliggende inflatie (los van energie- en voedselprijzen) bedroeg er vorige maand 5,9 procent, een pak hoger dan de 3,7 procent in de eurozone.

Dat komt vooral door de oververhitting van de Amerikaanse economie. De krapte op de arbeidsmarkt bijvoorbeeld is er veel groter, waardoor heel wat werknemers makkelijk van job kunnen veranderen en hoge looneisen stellen. Als bedrijven die loonstijgingen doorrekenen in hun producten, werkt dat ook een hogere inflatie in de hand.

Over welke rente gaat het precies?

De rente die de ECB verhoogt, is de depositorente. Dat is de rente waartegen banken kortlopend geld bij de centrale bank in bewaring kunnen geven. Deze rente is sinds juni 2014 negatief en bedraagt nu 0 procent. Op die manier wilde de ECB banken zo veel mogelijk stimuleren om leningen te geven. Want overtollig spaargeld - geld dat niet wordt omgezet in kredieten - moeten banken ook bij de ECB plaatsen. En daar betaalden ze tot nu een strafrente op van een halve procent.

De ECB heeft ook de herfinancieringsrente verhoogd. Dat is de rente die banken betalen om geld te lenen bij de ECB. Sinds 2016 bedraagt deze rente 0 procent en wordt nu opgetrokken tot 0,5 procent. Banken kunnen dus al jaren gratis geld lenen bij de ECB, in de hoop dat ze vlot leningen geven om de economie te stimuleren. Daar komt nu een einde aan.

De rente is toch al aan het stijgen?

Ja, dat klopt. De langetermijnrente (rente op 10 jaar of langer) zit sinds begin dit jaar in stijgende lijn. De Belgische tienjaarsrente bijvoorbeeld is dit jaar al ruim vertienvoudigd van 0,17 procent tot 1,8 procent. Dat komt omdat de ECB in zekere zin al heeft ingegrepen: ze heeft het bedrag dat ze in de economie pompt, afgebouwd.

Sinds 2015 heeft de ECB voor meer dan 4.700 miljard obligaties opgekocht. Eerst om de langetermijnrente te drukken en om het scenario van deflatie te vermijden. Op het moment dat de ECB die aankopen wilde afbouwen, brak de coronacrisis uit en moest ze de steunaankopen opnieuw optrekken. Maar sinds begin dit jaar heeft de ECB het geweer van schouder veranderd: de obligatieaankopen werden versneld afgebouwd, sinds 1 juli zijn ze zelfs stopgezet.

Waarom heeft dat een impact op de rente? Langetermijnrentes zijn het resultaat van vraag en aanbod op de obligatiemarkt. En die markt heeft het voorbije half jaar al geanticipeerd op het gewijzigde beleid van de ECB. De obligatiemarkt hield er dus rekening mee dat de ECB als grote koper op de markt verdwijnt, waardoor de rente stijgt. Bovendien leert de ervaring dat als de langetermijnrente in Amerika stijgt, dat ook bij ons gebeurt.

Wanneer stijgt de rente op spaarboekjes?

De rentevoeten op spaarboekjes zullen nog niet meteen stijgen. Het rendement is nochtans lager dan ooit. De meeste spaarrekeningen bieden op dit moment de wettelijke minimumrente van 0,11 procent. Dat betekent: een basisrente van 0,01 procent en een getrouwheidspremie van 0,10 procent.

Met een inflatie van 9,84 procent en een minimumrente van 0,11 procent, verdampt de koopkracht van een spaarboekje snel. Met andere woorden: na één jaar staat er wel een beetje meer geld op jouw spaarrekening, maar je kan er veel minder mee kopen. Met een reële rente (rente waarvan het inflatiepercentage is afgetrokken) van -9,73 procent is 10.000 euro qua koopkracht na een jaar 9.114 euro waard.

Nu de ECB de rente optrekt van -0,5 tot 0 procent, moeten banken geen strafrente meer betalen als ze overtollig geld bij de ECB plaatsen. Banken en dan vooral prijsbrekers zullen dus beginnen te overwegen om de rentevoeten op spaarrekeningen op te trekken.

Intussen hebben heel wat banken beslist om de negatieve rentevoeten te schrappen: KBC, Belfius en ING schrappen op 1 september de strafrente voor spaarrekeningen op naam van bedrijven en rechtspersonen. ING, de enige grootbank die ook particulieren een negatieve rente aanrekent - voor wie 250.000 euro op de spaarrekening heeft staan - laat die strafrente vallen.

Eén bank heeft haar rentevoet nu al opgetrokken. Het gaat om NIBC die de getrouwheidspremie op haar getrouwheidsrekening verhoogt van 0,10 naar 0,15 procent.

Worden woonkredieten duurder?

De rente die de ECB optrekt is een kortetermijnrente. Als je leent voor een woning, leen je op lange termijn - bijvoorbeeld op 20 jaar - en is de langetermijnrente dus richtinggevend. Die langetermijnrente zit al enige tijd in de lift (zie boven), waardoor woonkredieten een pak duurder geworden zijn.

Volgens de rentebarometer van financieel adviseur Immotheker is een woonkrediet met een vaste rente en met een looptijd van 20 jaar gestegen van 1,4 procent begin dit jaar tot 2,79 procent nu.

Verwacht wordt dat de langetermijnrente de komende maanden langzaamaan verder zal stijgen, naarmate de ECB haar rente optrekt.

Mogen we nog renteverhogingen verwachten?

Ja, hoogstwaarschijnlijk wel. Met een renteverhoging van 0,50 procentpunt staat de depositorente nog maar op nul. Hoe snel de ECB de rente verder zal optrekken, is onduidelijk.  Maar Lagarde benadrukt dat er snel nog renteverhogingen zullen volgen. Volgens een rondvraag van het persagentschap Bloomberg verwachten economen dat de ECB tegen maart volgend jaar de rente zal opgetrokken hebben tot 1,25 procent.

Bron: vrtnws.be en De ochtend