Grondwettelijk Hof vernietigt wet op bijhouden van telefoondata: wat betekent dat voor jou? En voor politie en parket?

Het preventief - van iedereen, zonder onderscheid - bijhouden van telefoondata mag niet meer, oordeelt het Grondwettelijk Hof. Het volgt daarbij een negatief advies van het Europees Hof van Justitie over de zogeheten "dataretentie-wet", de wet die het bijhouden van die telefoondata aan telecombedrijven oplegde.

In lopende onderzoeken waar er gebruik gemaakt is van die dataretentiewet, laat het Grondwettelijk Hof de keuze aan de rechter om te bepalen of het gebruik van die bijgehouden data geoorloofd was. Maar in nieuwe (nog op te starten) onderzoeken mag er dus niet meer naar die bijgehouden data gegrepen worden. Maar over welke data gaat het precies? En waarvoor gebruik(t)en politie en parket die precies?

Telecomoperatoren, zoals Proximus, Base en Orange, houden van al hun gebruikers preventief twee soorten gegevens bij:

• verkeersgegevens: welk nummer belt of sms't wanneer met welk nummer?
• locatiegegevens: welk nummer bevindt zich op een bepaald ogenblik onder een bepaalde gsm-antenne?

Die gegevens moesten twaalf maanden worden bijgehouden, zodat de politie ze kon opvragen als dat nodig was. De inhoud van gesprekken werd voor alle duidelijkheid niet afgeluisterd of opgeslagen. 

Waarvoor werden die gegevens gebruikt?

Volgens de politie vormden de gsm-data een essentieel instrument voor veel onderzoeken. Bij vermiste personen bijvoorbeeld, kon de politie nagaan met welke gsm-antenne ze voor het laatst contact hadden gemaakt of met wie ze het laatst hadden gebeld. Dat gebeurt honderden keren per jaar. Daarnaast spelen die data een belangrijke rol in veel gerechtelijke onderzoeken: om na te gaan wie zich in de buurt bevond op het ogenblik dat er een misdrijf werd gepleegd bijvoorbeeld. Of, wanneer men een misdadiger heeft opgespoord: om te onderzoeken met wie hij of zij de voorbije maanden contact heeft gehad. En in extreme gevallen kunnen de telecomgegevens ook helpen om te achterhalen wie een bom vanop afstand tot ontsteking heeft gebracht met een telefoonsignaal. "Daarom zijn die data zo belangrijk", reageert onderzoeksrechter Philippe Van Linthout op "De wereld vandaag". Hij vindt het jammer dat de wet vernietigd is.

Van Linthout is naast onderzoeksrechter in Mechelen ook co-voorzitter van de vereniging van onderzoeksrechters en reageerde ook in oktober al in "De wereld vandaag"  toen Europa zich negatief over de dataretentiewet uitsprak. "Maar ik zit wel met de handen in het haar. Want in de meeste van mijn dossiers heb ik die data echt wel nodig. Als er bijvoorbeeld een lichaam wordt gevonden, dan gaat men uiteraard DNA-sporen en vingerafdrukken zoeken, maar standaard gaat men ook zoeken: wie is daar in de buurt geweest, met wie heeft het slachtoffer contact gehad? En dat zorgt er heel vaak voor dat verdachten in beeld komen. Als we die data niet meer hebben, gaan we dat niet meer kunnen doen. Ook voor de war on drugs is dat relevant: als we een vrachtwagenchauffeur tegenhouden met drie ton cocaïne in zijn container, dan zullen we niet meer kunnen achterhalen met wie hij contact heeft gehad."

Waarom mag dat niet meer?

Enkele organisaties, waaronder de Liga voor de Mensenrechten en de Frans- en Duitstalige advocatenbalies, zijn naar het Grondwettelijk Hof gestapt. Volgens hen is die massale opslag van gegevens in strijd met de privacy, en betekent het dat elke burger als een mogelijke verdachte wordt behandeld.
Op hun vraag had het Grondwettelijk Hof al een vorige versie van de wet vernietigd. Een nieuwe wet zorgde ervoor dat het moeilijker werd om toegang te krijgen tot de gegevens. Maar die mochten wel nog altijd bijgehouden worden. En dus kwam er een nieuwe procedure voor het Grondwettelijk Hof. Dat vroeg eerst aan het Europees Hof voor Justitie hoe dat over de zaak dacht. In oktober kwam het Europees Hof met een duidelijke uitspraak: het moest gedaan zijn met die gegevens te bewaren. Zomaar, zonder onderscheid, iedereens gegevens bijhouden: dat is in strijd met onze privacy. "Een algemene preventieve bewaring, dat mag volgens het Hof niet meer", vertelde woordvoerder Stefaan Van der Jeught.

Het Europees Hof liet wel wat ruimte: als de nationale veiligheid in het gedrang zou zijn, zoals bij een dreigende terreuraanslag, dan zouden alle gegevens wel voor een bepaalde periode bijgehouden kunnen worden. En ook een gerichtere aanpak zou mogelijk blijven: gegevens van bepaalde mensen bijhouden, of gegevens op een bepaalde plaats tijdens een bepaalde periode. Al zag onderzoeksrechter Van Linthout daar ook bezwaren tegen: "Als we in het kader van de drugstransporten de gegevens van alle mensen in Antwerpen gaan bewaren, of de gegevens van alle mensen van Marokkaanse afkomst in het kader van een onderzoek naar de zogenaamde Mocromaffia, dan dreigt het gevaar dat je groepen gaat stigmatiseren."

Van Quickenborne: "Nieuwe wet in maak"

Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) laat weten dat hij - samen met zijn collega ministers van Defensie en Telecom - werkt aan nieuwe dataretentiewet. "In 90 procent van de gerechtelijke onderzoeken wordt die telefoondata gebruikt. Er moet dus een nieuwe wet komen. Het zal een gelaagde wet zijn, meer specifiek gericht op het soort misdaad, en er wordt rekening gehouden met de privacy", aldus Van Quickenborne. "

Beluister hier het gesprek met onderzoeksrechter Philippe Van Linthout in "De wereld vandaag":

Bron: vrtnws.be en De wereld vandaag