Helft kinderen met psychische problemen moet minstens half jaar op hulp wachten, "Wachtrijen zijn er al 20 jaar"

Lockdown, gebrekkig contact met familie, vrienden of collega's, uren voor een scherm zitten voor onlinelessen, kopzorgen over je baan of je bedrijf: ook voor de mentale gezondheid is corona erg schadelijk. En hoewel ten allen kante wordt opgeroepen om niet met je muizenissen te blijven zitten en hulp te zoeken, blijkt dat eenvoudiger gezegd dan gedaan.

De Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheidszorg, een ruime groep organisaties en verenigingen, en de leerstoel Public Mental Health van de Universiteit Antwerpen maakten een stand van zaken op, aan de hand van een bevraging van zo’n 1600 mensen. De enquête werd in september en oktober afgenomen, in coronatijd dus, en was gericht op mensen die de afgelopen twee jaar psychische hulp nodig hadden. Ze konden aangeven waar ze die hadden gezocht en hoe ze lang op die hulp hadden gewacht.

Over de hele lijn schrijnend voor kinderen en jongeren

"Het is over de hele lijn erger voor kinderen en jongeren," besluit professor Kris Van den Broeck van de UAntwerpen. "Als we weten dat driekwart van de psychische problemen ontstaan voor de leeftijd van 25 jaar dan moeten we net inzetten op de hulp aan kinderen en jongeren."

• Eén op de zes volwassen staat op één of meerdere wachtlijsten. Bij de kinderen is dat aantal nog groter: ruim 44 procent.
• In geval van een psychische crisissituatie word je als volwassene relatief snel geholpen, bijvoorbeeld in de psychiatrische afdeling van een algemeen ziekenhuis (PAAZ). Maar voor kinderen loopt alles trager: amper 3 op de 10 kinderen wordt binnen de week door een mobiel crisisteam bezocht, bij de volwassenen is dat 6 op de 10.
• Vooral voor ambulante zorg moet iemand met psychische problemen veel geduld hebben. Tenminste, als het gaat over betaalbare, gesubsidieerde hulp, bijvoorbeeld in een CGG, een Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg. Daar geldt een wachttijd van gemiddeld 103 dagen. Doorgaans kan het veel sneller bij een zelfstandig psychiater of een privépsycholoog, maar dat is dan weer niet voor iedereen betaalbaar.
• Vooral voor kinderen is de gesubsidieerde ambulante zorg minder toegankelijk, en dan met name voor kinderen met een (vermoedelijke) ontwikkelingsstoornis, zoals autismespectrumstoornis of ADHD. Een kwart tot de helft van de ondervraagden moest langer dan een half jaar wachten voor zijn of haar kind geholpen werd. En op de privémarkt een psychodiagnostisch onderzoek betalen is duur, tot 500 euro of meer.

Ik zie dat het ernstig is, kom binnen drie maanden eens terug

Professor Kris Van den Broeck klinkt stellig. Dit zouden we nooit tolereren in de fysieke geneeskunde: "Ik vergelijk het met oncologie. Wie een kankerdiagnose krijgt, ligt snel op de operatietafel of krijgt andere behandelingen. Wie psychische problemen heeft krijgt te vaak te horen: "Ik zie dat het ernstig is, kom binnen drie maanden eens terug." Terwijl er in ons land drie zelfdodingen per dag zijn."

Wie psychisch in nesten zit, wacht vaak lang om hulp te zoeken. Omdat er een stigma aan vasthangt, of omdat de juiste persoon of dienst niet wordt gevonden. Als iemand dan toch de stap zet, is het frustrerend om op een wachtlijst te belanden.

• De helft van de ondervraagden zegt dat het wachten de klachten nog verergert. Mensen verliezen dan hun vertrouwen en dat kan tot destructief gedrag en suïcidepogingen leiden. Of het probleem dijt uit: omdat een kind geen aangepast zorg krijgt, moet een ouder stoppen met werken om ervoor te zorgen.

In het algemeen wordt de geestelijke gezondheidszorg als een doolhof ervaren. De huisarts kan zeker patiënten op weg zetten. Ook een "centraal oriëntatie- of aanmeldingspunt" om hulpzoekers wegwijs te maken zou welkom zijn.

Prioriteit: betaalbare eerstelijnshulp

De Staten-Generaal Geestelijke Gezondheidszorg, die 45 organisaties en groepen verenigt, van zorgvoorzieningen tot patiëntenkoepels, koppelt een reeks eisen aan de resultaten van de enquête. Wachttijden moeten beter in kaart worden gebracht; de ambulante geestelijke gezondheidszorg moet meer capaciteit en meer middelen krijgen. Kinderen en jongeren verdienen extra aandacht en als wegwijzer in de doolhof is een “onthaalfunctie” onontbeerlijk.

Kris Van den Broeck: "Heel veel mensen staan in de rij voor betaalbare hulp. Ik denk dat we daar veel meer van nodig hebben. Ambulante eerstelijnszorg waar mensen tegen betaalbare prijzen goede zorg kunnen krijgen."

TEJO springt in de bres met vrijwilligers

Om de drempels en wachtlijsten voor jongeren te vermijden zijn er bijvoorbeeld de TEJO-huizen in verschillende Vlaamse steden, waar jongeren tussen 10 en 20 "anoniem, onmiddellijk, kortdurend, met en zonder afspraak" terechtkunnen. De hulp wordt er geboden door vrijwillige therapeuten.

We zien meer jongeren met zware problemen, omdat ze elders op een wachtlijst belanden

"De wachtrijen zijn er al meer dan 20 jaar. Elf jaar geleden zijn we daarom gestart met TEJO. Uit armoede," zegt iniatiefneemster Ingrid De Jonghe, "De bedoeling was om preventief en zeer snel jongeren te helpen, met lichte of matig zware problematieken. Ik merk nu dat we steeds meer jongeren zien met matig zware of heel zware problemen. Omdat er in de tweede- en derdelijnszorg hoe langer hoe meer wachttijden zijn."

TEJO krijgt ook jongeren in crisissituaties over de vloer op en denkt zelfs aan een eigen vorm van extra crisisopvang.

"Iedereen die hier binnenkomt, wordt geholpen", zegt Ingrid De Jonghe. "Veel jongeren zeggen: ik sta op een wachtlijst, maar ik voel me echt niet goed. Kan ik een tijdje bij TEJO komen?" Soms stuurt TEJO zelf ook jongeren door naar een andere instantie, waar ze dan op een wachtlijst komen te staan. "Dat kan een of twee jaar duren. Intussen krijgen ze veel meer dan de tien sessies die we doorgaans voorzien bij TEJO."

Beluister het gesprek met professor Kris Van den Broeck in 'De Ochtend': 

Bron: vrtnws.be en 'De Ochtend':