Het Bouba/Kiki-effect: de klanken in jouw naam bepalen mee hoe mensen over jou denken

“Ik denk dat alle taalkundigen dit intrigerende experiment kennen", aldus Freek Van de Velde. "Het is een eenvoudig experiment waarbij je mensen twee verschillende afbeeldingen laat zien. De ene afbeelding is een stervormige figuur, met scherpe punten. De andere afbeelding is wolk-achtig, met afgeronde boogjes. Beiden hebben in een verzonnen taal een naam, Bouba en Kiki. Dan wordt er gevraagd om de juiste naam bij de juiste figuur te zetten. Hetzelfde experiment is ook uitgevoerd met andere woorden, zoals Maluma en Takete.”

Zachte klanken, rondere vormen

“De meeste mensen denken dat Takete en Kiki, met die scherpe klanken, de stervormige figuur is. En dat Bouba en Maluma de wolk-achtige figuur is. Dat betekent dat – in tegenstelling tot wat de taalkundigen lang gedacht hebben – er geen toevallig verband is tussen woorden naar waar ze verwijzen."

We hebben dus wel degelijk het gevoel dat bepaalde klanken meer bij bepaalde woorden horen.

"We hebben dus wel degelijk het gevoel dat bepaalde klanken meer bij bepaalde woorden horen. Je zou kunnen zeggen dat die zachtere klanken bij wat rondere vormen horen. Dat heeft te maken met de manier waarop we die woorden uitspreken. Een ‘k’ is een scherpe klank die we maken met onze tong tegen het harde verhemelte. Terwijl we een ‘j’, ‘w’ of ‘m’ eerder associëren met wat zachtere vormen.”

Beoordeeld op je naam

Wat deze onderzoekers zeggen, is dat die associatie nog een stapje verder gaat. Iemands naam zou een invloed hebben op hoe we de persoon beoordelen. “Het is een beetje griezelig, dat je iemand door de ‘lens’ van zijn naam ziet. In de taalkunde heet dat het ‘Sapir-Whorf-effect’ of ‘linguïstisch determinisme’. Dat de realiteit heel lichtjes wordt gekleurd door de taal die we gebruiken. Als je enkel iemands naam weet, dan ga je dus bij een naam met rondere klanken denken dat die persoon ook wat rondere vormen heeft. In het Frans heb je bijvoorbeeld 'Benoît', die er wat ronder zou uitzien, en 'Eric' die een spitser gezicht zou hebben.” 

Robuuste en elegante bruggen

Koppelen we dan ook innerlijke kenmerken aan die namen? “Ja, maar dat zijn heel kleine effectjes. Het woordje 'brug' is bijvoorbeeld in het Duits vrouwelijk en in het Frans mannelijk. Een Fransman zal een brug dus sneller als robuust en sterk beschrijven, en een Duister eerder als rank en elegant. Als je verder niets weet over die brug en je zou die moeten gaan tekenen bijvoorbeeld, dan zou je in de beschrijving die effecten heel lichtjes kunnen zien doorschemeren."

Bij de naam Jan Balliauw verwacht je misschien een rondere man door de klanken van de 'b', 'a' en 'l', terwijl die in realiteit eerder een spits gezicht heeft.

"Maar dat is te minuscuul om waar te nemen en rekening mee te houden. De realiteit heeft zijn eigen rechten, dus als je een persoon kent die Benoît heet en die heel mager is, dan gaat de associatie met die echte persoon zwaarder doorwegen dan de associatie met die klank. De VRT heeft bijvoorbeeld een journalist die Jan Balliauw heet, een naam met de letters 'b', 'a', 'l', dus je verwacht een wat rondere man. Terwijl die in realiteit eerder een spits gezicht heeft.”

Diepe intuïties over taal

Freek Van de Velde doet zelf ook onderzoek naar dat Bouba/Kiki-effect. “We hebben gekeken naar de lengte van een woord en wat het precies betekent. Hoe langer een woord is, hoe meer het verwijst naar speciale of minder frequente voorwerpen, kleuren, aandoeningen en effecten. Mensen weten dat ook diep in zichzelf ergens. We geven mensen bijvoorbeeld een aantal woorden uit een onbestaande taal, waarvan sommige woorden korter of langer zijn. Zij moeten dan raden welk woord volgens hen 'rood' of 'grijs' is."

We geven mensen een aantal korte en lange woorden uit een onbestaande taal en zij moeten dan raden welk woord volgens hen 'rood' of 'grijs' is.

"Rood is een kleur die veel saillanter is in onze hersenen en waar het woord ook doorgaans wat korter voor is in vergelijking met purper, grijs of een andere kleur. En je ziet ook dat mensen dat daaraan kunnen koppelen. Dat laat ons iets zien over de diepe intuïties die we hebben over taal, los van het Nederlands, Engels, Frans, Duits, Japans, noem maar op. Het is taaluniverseel, al zitten er wel kleine verschilletjes op. In de Chinese taal werkt men bijvoorbeeld met toon, en daar werkt het Bouba/Kiki-effect weer een heel klein beetje anders. Maar grosso modo werkt het effect dus wel overal hetzelfde.”

Beluister het gesprek met Freek Van de Velde in 'De Wereld Vandaag' via Radio 1 Select.

Lees ook: