“Het is niet de kapitalisten uit West-Europa tegenover de islam- en homohaters uit Oost-Europa”

Het befaamde onderzoeksinstituut Pew Research Center pakt deze week uit met opmerkelijke cijfers die laten zien dat de verschillen tussen West- en Oost-Europa nog heel groot zijn. Het IJzeren Gordijn dat Europa verdeelde mag dan verdwenen zijn, stelt het Pew Research Center, het continent is minstens in de hoofden van de mensen nog sterk verscheurd. Het onderzoekscentrum onderzocht tussen 2015 en 2017 bij 56.000 volwassen Europeanen attitudes tegenover religies en minderheden en zag grote verschillen.

In bijna alle Oost-Europese landen zeggen de helft van de deelnemers aan het onderzoek liefst geen moslims in de familie te hebben. In West-Europese landen wil meer dan de helft het wel. Dezelfde verschillen zijn er als het gaat over het accepteren van Joden in de familie. Oost-Europeanen zijn duidelijk minder ruimdenkend over andere religies, stelt Pew. België is dan weer bij de vijf meest tolerante landen.

Superieure cultuur en nationaliteit

Oost-Europeanen zijn ook sneller geneigd te stellen dat hun cultuur superieur ten opzichte van andere culturen. Ze hechten meer belang aan nationale identiteit. Gelijkaardige waardeoordelen zagen de Amerikaanse onderzoekers bij opinies over abortus en het homohuwelijk. De grootste contrasten zijn er tussen aan het ene uiterste de Scandinavische landen, België en Nederland, en aan de andere kant landen als Georgië, Armenië, Rusland, Oekraïne en Servië.

Pew Research vermoed ook dat de verschillen mogelijk nog lang zullen stand houden. Jongvolwassenen in Oost-Europa kijken maar lichtjes anders tegen het homohuwelijk aan dan ouderen. Ten slotte ziet het onderzoek ook grote verschillen in godsdienstbeleving. In Armenië, Moldavië of Roemenië zegt meer dan 40% dagelijks te bidden. In de UK, Zwitserland of Duitsland is dat minder dan 10%. In Georgië zegt 99% in god te geloven, in Zweden 36%, in België 42%. Niet alle Oost-Europese landen zitten altijd op dezelfde lijn. Vooral de Baltische staten en Tsjechië durven af te wijken van de Oost-Europese tendens.

“Nee, er is geen ijzeren gordijn meer”

Essayist en Oost-Europa-kenner Geert Van Istendael boog zich in “De wereld vandaag” over de resultaten. Hij wil eerst kanttekeningen maken bij de onderzoekstechniek. “Ik ben socioloog en weet hoe snel mensen sociaal wenselijke antwoorden geven, zeker bij dit soort netelige vragen. Vooral de Nederlanders zijn heel sterk in het geven van gewenste antwoorden. Zelfs de tolerantie die de Belgen in hun antwoorden aangeven, dat wil ik nog wel eens zien.”

Ondanks cijfers en tabellen wil Van Istendael vooral niet dat verkeerde conclusies worden getrokken. “Want nee, er is geen ijzeren gordijn meer. Als je vroeger en nu door die landen hebt gereisd, weet je genoeg. Ik hou er niet van om alle landen die vroeger achter het ijzeren gordijn lagen als een grote klont te zien. Hoe zouden wij het vinden als ze vanuit Warschau of Bratislava ons als dezelfde klont zouden bekijken. Als decadente, halfzachte, consumptieverslaafde kapitalisten. Zo moeten wij hen niet bekijken als eén grote grimmige groep homo- en islamhaters. Oost-Europa is geen monoliet blok.”

“Uiteraard zijn er verschillen. We hebben een verschillend verleden. De Hongaren en de Roemenen hebben de Ottomaanse onderdrukking gehad. Dat is niet uit hun geheugen gewist. Polen is een eeuw lang bij elkaar gehouden door de katholieke kerk, en die is niet van de meest progressieve. Dat heeft zo zijn gevolgen voor tolerantie.”

“Het kapitalisme viel mee, en tegen”

“Oost-Europa was jaloers op het kapitalisme. Toen kwam het kapitalisme. Het viel mee, maar het viel vaak ook tegen. Het heeft mensen bang gemaakt. En kwaad! Velen voelen zich bedreigd om diverse sociale omstandigheden. Daar moet je begrip voor hebben. Je kan het vreemd vinden dat net die Oost-Europese landen die moeite hebben met vluchtelingen, ooit zelf vluchtelingenstromen hebben gekend. Misschien had de politiek, en Merkel daar beter op kunnen inspelen.”

Dreigt een verenigd Europa onmogelijk te worden? Voor Van Istendael moet dat ook niet helemaal. “Ik vind de verscheidenheid net een van de interessantste kenmerken van Europa. Wij zijn niet de echo van de Verenigde Staten. Denk alleen maar aan al die verschillende talen. Onze culturen verschillen. We moeten elkaar vooral beter leren kennen, dat is de essentie. Mijn haren rijzen ten berge als ik hoor hoe weinig West-Duitsers in Oost-Duitsland of Polen zijn geweest. Ze kennen het niet eens”

Bron: vrtnws.be en "De Wereld Vandaag"

Lees ook