Curieuze Collecties: Het stoomtreinmuseum in Baasrode

Vlaanderen en Wallonië hebben elk twee openluchtspoorwegmusea. Het museum in Baasrode begon ermee rond 1980.  We vinden er opvallend veel stokoud materieel, ook uit de 19e eeuw. Drie stoomlocomotieven zijn rijklaar en het museum organiseert af en toe ritten.

De vzw kocht bijna alles van de NMBS, aan schrootprijs. Voor wie van namen- en merkenfetisjisme houdt, dit zijn de pronkstukken: een Haine Saint-Pierre 1922, een Tubize 1927, een Cockerill 1907 en een rijtuig K3 (yes!) uit 1955. 

De 20 vrijwilligers in Baasrode zijn verrassend jong. Ik had gepensioneerde conducteurs en machinisten verwacht, maar het gaat hier vooral om mensen tussen 15 en 30 jaar. Vrijwilliger zijn voor een stoomtreinmuseum is trouwens niet zomaar wat: ze onderhouden ook 10 kilometer van het door de NMBS al jaren opgegeven spoortraject. Binnenkort vervangen ze daar de dwarsliggers en andere infrastructuur, duur en arbeidsintensief. Ook een museumspoorlijn waar de NMBS niet meer op rijdt, wordt gecontroleerd door Infrabel.

Sander Buyens is voorzitter sinds 2012. Hij kwam bij de vereniging toen hij maar 16 was. Intussen rijdt hij met een stroomtrein, met zijn 23 jaar is hij de jongste Belg die dat kan. Het traject Dendermonde-Boom is in 1985 buiten dienst gesteld. Ooit stond hier een idyllisch station.  

"De locomotief van Cockerill uit 1875 is een van de oudste van Europa", zegt Sander. Merkwaardig is dat de waterketel verticaal staat. Dat geeft een veel snellere en efficiëntere omzetting naar kracht. Maar uiteraard is de hoogte beperkt, anders zou een trein met een verticale ketel blijven steken onder bruggen en viaducten. "Zo kan alleen een vrij lichte locomotief een verticale ketel hebben", legt Sander uit, "zware machines voor grote trajecten hebben de typische ronde ketel die horizontaal ligt, en die kan zo lang zijn als nodig". 

Baasrode bezit een fraaie collectie wagons. In vooroorlogse types, zoals bij het type op onderstaande foto, strekte de houten zitbank zich oorspronkelijk over de hele breedte van het interieur uit en per zogenoemd compartiment was er aan weerszijden een deur. "De treinbegeleider moest langs de buitenkant via de treeplanken van het ene naar het andere compartiment klauteren om kaartjes te knippen", lacht Sander Buyens. 

Ook wie naar het toilet moest, deed dat via de buitenkant. Het toilet zelf was een echte porseleinen pot, wat de meeste mensen in die tijd thuis nog niet hadden, met een gieter om door te spoelen, waarna alles op de dwarsliggers spatte. Na verloop van tijd maakte de NMBS om veiligheidsredenen een gang vrij tussen de banken, zodat controleur en reizigers zonder gevaar doorheen de wagon konden evolueren. 

Het museum is bijzonder trots op het bijna integraal Belgische karakter van de verzameling. Er zijn toestellen van bij Cockerill-Ougrée, maar ook uit Mechelen, waar van '55 tot '70 rollend spoorwegmaterieel werd gemaakt. Ook prijken er locomotieven en motorwagens, gebouwd in samenwerking met de Brusselse constructeur van vrachtwagens en bussen Brossel.

Erg leuk zijn een paar controlevoertuigen uit 1963, zie foto hierboven. De bestuurder zat in een verhoging boven het dak, de controleurs bekeken van achter een verrassend riante grote voorruit uit één stuk de staat van het spoor waarover de machine traag reed. Nogal wat rijtuigen en motorwagens bolden tot in de jaren 80 op kleine lijnen. Zelfs Sander herinnert zich dat hij ooit in de Ardennen meereed op zo’n charmant simpel  roodgeel spoorbusje, met onderliggende motor en hoor- en voelbaar schakelende versnellingsbak met twee verhoudingen.  

Tot in de jaren 70 was een eersteklasrijtuig echt chic en comfortabel. De interieurs zijn nog gebaseerd op ontwerpen van Henry van de Velde. De somptueuze fluwelen banken met armsteunen zitten heerlijk. "Rode bekleding betekende rokers, niet-rokers hadden groene zitplaatsen," weet Sander. Er waren véél meer rode interieurs dan groene…

Het spoorwegmuseum van Baasrode is een waar walhalla voor treinliefhebbers, ook omdat het zo eindeloos lijkt. Rommelig en roestig, ja, maar in de goede betekenis van het woord, authentiek en eerlijk dus. In de loods wachten enkele uit elkaar gehaalde stoomtuigen op restauratie. Een paar wagons zullen hier niet meer zo lang staan, ze gaan naar de sloperij. "Treinen restaureren is erg duur en arbeidsintensief, de vrijwilligers moeten keuzes maken", zegt Sander met wat treurnis in zijn stem.  

Achter de loods strekt zich in een woest, ontoegankelijk gebied met onkruid en struikgewas nog een stuk ongebruikte spoorweg uit, waar locomotieven en wagons staan, onder meer een legendarische Henschell. Dit deel van de collectie kan je wel vanop de openbare weg bekijken. 

Het aangename is hier vooral dat je in heel wat machines en rijtuigen kan klimmen. Met de kleine opstaptrapjes is dat niet altijd evident. Volgens Sander Buyens krijg je daar een idee van de zware werkomstandigheden, zeker voor de stokers die de kolen moesten opscheppen en met een draaibeweging aan de andere kant in de oven gooien. "En heet dat het daar was!"  Dat blijkt ook in deze reportage uit "Iedereen Beroemd" van vier jaar geleden. Praktische informatie vindt u op spoor 6.