"Christenen hadden ook een verbod op het eten van varkens, maar Romeinen veranderden de regels"

"Het varken was in mijn jeugd niet alleen een economische realiteit, maar ook een deel van mijn verbeelding als kind", verklaart documentairemaker Jan Vromman zijn keuze voor ‘De geschiedenis van het varken (in ons)’. "Mijn oom organiseerde folklorestoeten, met soldaten en varkenskoppen op stokken. Dat prikkelde altijd mijn verbeelding." Tot op de dag van vandaag. 

Maar voor zijn documentaire zocht Vromman het verder in ruimte en tijd dan zijn jeugd in Wingene. "Vanaf de domesticatie van het varken, in de prehistorie, tot nu heeft het varken dichtbij de mens gestaan", aldus Vromman. Het varken is als het ware een metafoor voor de mens. "De organen van het varken lijken in grootte en functie zelfs erg op die van de mens, transplantatie lijkt misschien mogelijk. Voor een hartklep gebeurt het al."

Papoea's bijvoorbeeld gebruikten het varken om geesten aan te roepen of ziektes te verdrijven.

Door de band tussen mens en varken komt het ook in de kunst terug. "Van de eerste rotsschilderingen en de middeleeuwen tot nu." De verbeelding van culturen voegen veel toe aan het varken, weet Vromman. "Vooral zaken die te maken hebben met taboes en angsten. Papoea's bijvoorbeeld gebruikten het varken om geesten aan te roepen of ziektes te verdrijven."

Pragmatisch verbod

Maar die band is er toch niet met élke mens, want in het jodendom en de islam is er een verbod op het eten van varken? Daar zijn veel historische interpretaties over, vertelt Vromman. "De joden stelden het verbod op varkensvlees als eersten in. Door een soort van onderscheidingsdrang, bij het ontstaan van Israël, ten opzichte van het volk dat er al was. Zij waren het uitverkoren volk en moesten zich in hun eetgewoontes en sociaal gedrag onderscheiden. En in het Midden-Oosten waren overal varkens."

Toen was er van islam nog geen sprake, maar later kwam ook het verbod op varkensvlees in de islam er vooral om pragmatische redenen. "Het varken heeft veel water en land nodig. Die moest dus concurreren met de mens. Het was een goede politiek om te zeggen: we houden het bij schapen en geiten, die makkelijk als kuddes door de woestijn kunnen."

Bij de christenen was er ook een verbod op het eten van varkens hé. Dat kwam van de joodse godsdienst. Maar de Romeinen waren zo verzot op varkens dat ze die regels veranderden.

Dat pragmatische wordt zo op termijn een verhaal van taboe, religie en identiteit. "Bij de christenen was er ook een verbod op het eten van varkens hé. Dat kwam van de joodse godsdienst. Maar de Romeinen waren zo verzot op varkens dat ze die regels veranderden. Zo werd varkensvlees eten een kenmerk van het christendom en werden van joden spotprenten gemaakt met zeugen erbij."

Onverdoofd

Vromman raakt ook het onverdoofd slachten aan, zij het los van het jodendom of de islam. "Tot honderd jaar geleden was het doden van een dier nog een betekenisvolle daad. Het was toen misschien menselijker dan nu, want de relatie tussen mens en dier was eerlijk en duidelijk", vertelt hij.

Ik heb het nog meegemaakt, dat er een varken op de achterkoer werd geleid en geslacht. Het was druk, feestelijk, met fantastische indrukken: het gekeel, dat bloed, heel fijn allemaal

"Ik heb het nog meegemaakt, dat er een varken op de achterkoer werd geleid en geslacht. Het was druk, feestelijk, met fantastische indrukken: het gekeel, dat bloed, heel fijn allemaal", lacht hij. "Zes mannen die een varken vasthouden met een priem in de keel, dat is nog een relatie tussen mens en dier. Bovendien heeft dat dier misschien gelukkig geleefd tot het moment van die slacht."

Lees ook