Cipiers staken alwéér: wat kan aanhoudende malaise in gevangenissen écht oplossen?

"Er bestaat niet één oplossing voor de problemen in onze gevangenissen", zegt Marc Nève, de voorzitter van de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen. "We moeten naar een combinatie van maatregelen die op de instroom en de uitstroom van gedetineerden werkt."  

"Men focust nu op de korte celstraffen van minder dan 3 jaar die sinds kort worden uitgevoerd, maar dat is niet de hoofdoorzaak van de overbevolking", vindt Simon Deryckere, advocaat en lid van Belgisch centrum voor arbitrage en mediatie CEPANI. 

"De uitvoering van die korte straffen is niet de hoofdreden van de overbevolking, maar een van de vele elementen." Deryckere wijst erop dat de overbevolking enkele jaren geleden nog groter was dan nu, toen korte celstraffen niet werden uitgevoerd.

Deryckere stelt een aantal 'quick wins' voor. "Als de cipiers staken, moet je hen toch perspectief kunnen geven." Maar oplossingen op lange termijn zijn natuurlijk ook nodig. 

Zeer korte celstraffen niet uitvoeren

"Ik pleit voor een tussenoplossing", zegt Deryckere. "Het nieuwe strafwetboek voorziet dat heel korte celstraffen van minder dan 6 maanden niet worden uitgevoerd."

Dergelijke straffen zouden bijvoorbeeld kunnen worden vervangen door een straf met een enkelband. Deze veroordeelden zouden dan niet meer in de gevangenis terechtkomen.

Alleen 's nachts de cel in

Een andere optie is het 'Duitse model'. "Daarbij heeft een veroordeelde alleen overdag een enkelband en brengt hij de nacht door in de gevangenis", legt Deryckere uit.

"Op die manier hoeven gedetineerden niet 24 uur op 24 met elkaar opgescheept te zitten."

Limiet zetten op termijn voorlopige hechtenis

"België is een van de weinige landen waar de voorlopige hechtenis niet in de tijd wordt beperkt. Mensen zitten hier gemiddeld 3 à 4 maanden in voorlopige hechtenis, soms met uitschuivers tot 4 jaar."

Simon Deryckere stelt voor om de termijn van de voorlopige hechtenis te beperken tot 110 dagen, zoals in Nederland. "Dan gaan de excessen eruit en moeten verdachten die achteraf onschuldig blijken te zijn niet onnodig lang in de cel zitten."

Systeem van de werkstraf uitbreiden

"Ik ben een groot voorstander van alternatieve straffen als de werkstraf", zegt Deryckere. "Nu zijn werkstraffen beperkt tot 300 uur. Dat heeft meer weg van tijdelijke job van 1,5 maand."

"De mogelijkheden van de werkstraf worden momenteel onderbenut door de wetgever. Ik pleit voor een redelijke maximumtermijn van 1 jaar. Als meer rechters dergelijke werkstraffen uitspreken, betekent dat ook minder veroordeelden die naar de gevangenis moeten." 

Aantal gedetineerde 'illegalen' verminderen

Momenteel zitten er in ons land een 3.000-tal mensen zonder wettig verblijf in de gevangenis. Dat zijn er dus meer dan het plaatstekort in het gevangeniswezen.

"Je zou dat kunnen tegengaan door het verhuren aan mensen zonder wettig verblijf strafbaar te maken", betoogt Simon Deryckere. "Dat zal mensen ertoe aanzetten om uit eigen beweging het land te verlaten, en in tweede instantie zal ook de 'aanvoer van illegalen' in de gevangenissen opdrogen."

Minder gedetineerden zonder Belgische nationaliteit

In onze gevangenissen zitten ook veel gedetineerden die de Belgische nationaliteit niet hebben. "In Antwerpen bijvoorbeeld zitten enkele tientallen gedetineerden die de Nederlandse nationaliteit hebben", zegt Deryckere. "Ik kan mij voorstellen dat je met Nederland een verdrag sluit waardoor zij hun gevangenen terugnemen."

En wat dan met de vele Marokkaanse gedetineerden?  "Dat is de grootste groep gedetineerden van buitenlandse origine. Ik pleit ervoor om Marokko onder druk te zetten om zijn gedetineerden terug te nemen. Ik vind dat je daarbij best ontwikkelingshulp als hefboom kan gebruiken."

Geïnterneerden uit de gevangenis

Momenteel zitten er zo'n 1.000 geïnterneerden in de gevangenis. Dat zijn mensen met een psychische stoornis die een misdrijf hebben gepleegd en eigenlijk thuis horen in een forensisch psychiatrisch centrum of in gesloten afdelingen van psychiatrische ziekenhuizen. 

"Dat is totaal ontoelaatbaar", vindt Simon Deryckere. "Er moeten dringend nieuwe forensische psychiatrische centra (FPC) bijkomen, zodat geïnterneerden daar kunnen worden ondergebracht. Die mensen horen niet thuis in een gevangenis."

Nochtans zijn er extra FPC's beloofd. "Infrastructuurprojecten die al jaren in de pipeline zitten, maar komen niet tijdig uit de pijp door het slechte beheer bij de Regie der gebouwen. De bouw van nieuwe infrastructuur zou naar Justitie moeten worden overgeheveld, in de hoop dat er dan meer vaart kan worden gemaakt."

Meer detentiehuizen

Detentiehuizen zijn kleine, semi-gesloten instellingen voor kortgestraften. "Het is een goed systeem, onder meer omdat daar minder agressie is dan in de gevangenissen."

"Men heeft er amper 2 geopend, maar er moeten er meer komen. Het gaat echt te traag", vindt Deryckere. De oorzaak? "Bureaucratie, bestuursniveaus die naar elkaar wijzen en burgers die liever niet zo'n detentiehuis bij hen in de buurt hebben." 

Meer transitiehuizen

Transitiehuizen zijn bedoeld voor een klein aantal gedetineerden om er het laatste deel van hun straf uit te zitten, bij wijze van overgang naar een terugkeer in de samenleving.

"Volgens mijn informatie zijn er nu 5 ofwel open ofwel bijna open", aldus Deryckere. "Maar we hebben er meer nodig." Ook de opening van meer transitiehuizen stoot op dezelfde problemen: bureaucratie, bestuursniveaus die elkaar tegenwerken en weigerachtige omwonenden. 

Meer personeel, meer plaatsen en minder agressie?

Dat er in onze gevangenissen te weinig personeel werkt, klopt niet volgens Simon Deryckere. "Hier heb je ongeveer 1 penitentiair beambte per gedetineerde, dat is 65.000 euro per jaar per gedetineerde. Dat is veel meer dan in onze buurlanden. Ik begrijp dat dit geen leuke boodschap voor de vakbonden is."

Wat volgens hem wel klopt, is dat cipiers in veel slechtere omstandigheden werken. Denk maar aan de vele geïnterneerden en de vaak erg verouderde gebouwen. 

Deryckere is niet onmiddellijk voor nog meer gevangenissen - blijkbaar stijgt het aantal gedetineerden als er meer plaatsen in de gevangenis zijn - maar vindt wel dat er dringend nieuwbouw nodig is: nieuwe gevangenissen in de plaats van totaal verouderde instellingen. 

Maar hét grote probleem in onze gevangenissen is agressie. "Die agressie heb je ook als er geen overbevolking is", zegt Simon Deryckere. "Je zou daar iets kunnen tegen ondernemen door een rookverbod in de cellen in te voeren: de helft van het aantal incidenten heeft iets te maken met roken, bijvoorbeeld gedetineerden die tabak of sigaretten van elkaar stelen." Deryckere is ervan overtuigd dat zo'n rookverbod de agressie op termijn zal doen afnemen.

Bron: vrtnws.be en 'De ochtend'