Coronamaatregelen onwettig, zegt rechter: maar wat betekent dat nu precies? En worden de regels dan opgeheven?

Het was de Liga voor Mensenrechten die eind vorige maand besloot om de Belgische staat voor de rechter te dagen. Volgens de Liga zijn de coronamaatregelen - zoals bijvoorbeeld de sluiting van bepaalde sectoren en het samenscholingsverbod - niet op een democratische manier tot stand gekomen. Vandaag kwam de rechtbank tot een vonnis: de coronamaatregelen zijn inderdaad onvoldoende wettelijk gemotiveerd.

Wat heeft de rechtbank precies beslist?

De rechter spreekt zich in het vonnis niet uit over de inhoud van de maatregelen, of ze bijvoorbeeld effectief zijn, of in verhouding met de coronasituatie. Maar de rechter zegt wel dat er een wettelijke basis ontbreekt. "De rechter oordeelt dat het niet volstaat dat de minister van Binnenlandse Zaken (Annelies Verlinden van CD&V, red.) de maatregelen per ministerieel besluit afkondigt", zegt grondwetspecialist Stefan Sottiaux (KU Leuven) die het vonnis kon inkijken. "De rechter beslist hier eigenlijk wat ikzelf en mijn collega's al maanden aanklagen. Het kan niet dat het parlement buitenspel wordt gezet", aldus Sottiaux.

Het vonnis behandelt vooral de civiele veiligheidswet van 15 mei 2007, een van de rampenplanwetten die de overheid sinds de start van de pandemie gebruikt om de coronamaatregelen te legitimeren. "Die wet is er gekomen na de gasexplosie in Gellingen, om de overheid in staat te stellen na een ramp snel maatregelen voor een concrete plek en een concrete tijdsduur te nemen (...) De rechtbank haalt het gebruik van die wet tijdens de epidemie nu helemaal onderuit", aldus Sottiaux. "Er is op dit moment een grote rechtsonzekerheid", vulde de grondwetspecialist later op de middag nog aan in een gesprek met 'De Wereld Vandaag'.

Beluister het gesprek met grondwetspecialist Stefan Sottiaux in 'De Wereld Vandaag' via Radio 1 Select

Wat verandert er nu? Worden de maatregelen opgeheven?

Neen. Je gaat nu niet op café mogen gaan of weer ongebreideld met je vrienden mogen afspreken. De rechter geeft de overheid 30 dagen om de zaak uit te klaren. De overheid heeft in principe twee keuzes: beslissen om alle maatregelen op te heffen (wat gezien de coronasituatie niet zal gebeuren) of een wettelijke basis te voorzien voor de maatregelen. Als de overheid die basis niet binnen de 30 dagen gemaakt heeft "moet er na deze periode aan de (...) illegale situatie een einde komen", staat er te lezen in het vonnis. Anders moet de overheid een dwangsom van 5.000 euro per dag betalen.

Als de wettelijke basis er niet komt binnen die termijn, kan de overheid er dan voor kiezen om de maatregelen te behouden en de dwangsom van 5.000 euro te betalen? En is dat dan geen peulenschil voor de overheid? "Ik kan me daar niet over uitspreken, het is een symbolisch bedrag, maar het lijkt me logisch dat ze alles op alles gaan zetten om een wettelijk kader te maken nu", aldus Sottiaux. De Liga interpreteert het vonnis zo dat als er na dertig dagen geen juridische motivatie is, de maatregelen sowieso komen te vervallen. Sottiaux zei in "De wereld vandaag" dat de overheid wel kan beslissen om de maatregelen aan te houden (en de dwangsommen te betalen).

De uitspraak van de Brusselse rechtbank gebeurde in kort geding, dus het vonnis gaat sowieso in. "De overheid kan in beroep gaan, maar uit eerdere uitspraken van het hof van beroep in Brussel, denk ik niet dat die anders zal beslissen dan nu in eerste aanleg", aldus Sottiaux. Ondertussen heeft minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) ook daadwerkelijk beroep aangetekend.

Is een wettelijk kader haalbaar binnen de 30 dagen?

In principe wel, volgens Sottiaux. Al zal dat van de politiek afhangen. De grondwetspecialist kijkt naar de - ondertussen befaamde - pandemiewet. Daar is al heel wat over te doen geweest. "Er zijn al ontwerpen en teksten over, zowel van de meerderheid als de oppositie. En ze zijn ook al besproken in het parlement. De vraag is of er een akkoord komt", aldus Sottiaux.

"Er is ook al kritiek op het ontwerp van de pandemiewet gekomen, dat die nog altijd te veel macht aan de minister van Binnenlandse Zaken zou geven (...) Ik doe geen politieke uitspraken, maar het lijkt mij dat er niets het parlement tegenhoudt om die pandemiewet snel te stemmen. Al zal er inderdaad zeker nog aan geschaafd moeten worden", reageert Sottiaux. Kati Verstrepen, van de mensenrechtenliga, reageerde in 'De Wereld Vandaag' dat die 30 dagen zeker moet volstaan. Volgens haar heeft de overheid al genoeg tijd gekregen.

Beluister het gesprek met Kati Verstrepen van de mensenrechtenliga in 'De Wereld Vandaag'

(lees verder onder de foto)

Waarom was er nog geen wettelijke basis?

Volgens de regering was die basis er dus wel. "Ze zijn zich comfortabel beginnen te voelen omdat de Raad van State hen een vrijgeleide gaf. Na klachten van bepaalde sectoren oordeelde die altijd dat de wet van 15 mei 2007 wel voldoende was", aldus Sottiaux. "In het begin was het nog te begrijpen dat die wet werd gehanteerd, want het argument was dat niemand zo'n crisis al eerder had meegemaakt. Maar de rechter zegt nu duidelijk dat dat argument na een jaar vervalt."

Maar ook het feit dat we lang een regering in lopende zaken hadden, kan verklaren waarom ons land nog geen pandemiewet heeft. "En ten derde is er misschien ook gebrek aan constitutionele en democratische reflex in ons land. Het is blijkbaar maar normaal dat die maatregelen buiten het parlement om worden genomen", aldus Sottiaux. In De Kamer vanmiddag was de oppositie bijzonder scherp voor de regering voor het uitblijven van een pandemiewet.

"In het buitenland, zoals Nederland en het Verenigd Koninkrijk is er al sinds het voorjaar van vorig jaar een soort van pandemiewet (...) Toen een rechter in Nederland oordeelde dat de avondklok niet wettig was, heeft het parlement daar hevig over gediscussieerd en snel een wet aangenomen. Je ziet dus dat het kan", aldus de grondwetspecialist. "Belgische grondwetspecialisten hebben voorspeld dat dit ging mislopen. En het gebeurt niet vaak dat we het over iets eens zijn", besluit hij.

Bron: vrtnws.be en 'De Wereld Vandaag'