"De cijfers zijn slechter dan bij landen die al in lockdown zijn, dus ik kan niet uitsluiten dat lockdown op tafel komt"

Geert Molenberghs:  "Wij, statistici, zijn de 'wetenschappers van de fout’. Wij proberen de fout, de onzekerheid in te schatten en veel mensen hebben het daar moeilijk mee, ze hebben graag zekerheid, ze horen liefst één enkel getal. Statistici zeggen doorgaans iets als: 'we verwachten tussen de 2000 en 3000 bezette bedden op intensieve zorgen, rond 10 november', en niet: 'we verwachten 2327 bedden op 7 november'. Dat soort zekerheid stuit de statisticus tegen de borst. Wij moeten signaal én ruis in kaart brengen en naar voor schuiven, maar dat maakt onze boodschap complexer."

Kanaries in de koolmijn

Statistici worden vaak omschreven als de kanaries in de koolmijn, ze zien als eersten wat er op ons afkomt. "Ja, en dat leidt tot frustraties want je moet vervolgens de anderen proberen van die visie te overtuigen. En dat dit is niet makkelijk zoals we deze zomer zagen. Er waren eind juni nog altijd zo’n 80 à 100 besmettingen per dag. Niks aan de hand dachten velen, maar wij zagen toen al dat zo'n plateau gevaarlijk was. Een stilstaande curve is als een slang die zich plots opricht en in de ogen kijkt. Je moet die slang tijdig vastgrijpen.  Toen midden september, bij de laatste veiligheidsraad onder premier Wilmès, nog versoepelingen aangekondigd werden, terwijl de besmettingen alweer aan het stijgen waren, was het ineens zeer moeilijk voor ons om nog verbindend te communiceren. Wij, statistici, maar ook virologen en epidemiologen, zijn toen ook even in zwijgstaking gegaan."

'Met statistiek kan je alles bewijzen'

"Ik zal de grap zelf al maar maken:  ‘met statistiek kan je alles bewijzen’ (of ‘there are three kinds of lies: lies, damned lies, and statistics'). Typisch aan de statistiek is dat je cijfers op verschillende manieren kan interpreteren en niet al die interpretaties zijn even goed. Een intussen bekend voorbeeld: we zien het aantal testen stijgen  en het aantal gevallen oplopen. Het discours dat dan ontstaat: 'er is niets aan de hand, de stijging is het gevolg van meer testen.' Terwijl de toename van het aantal testen een signaal op zich is dat er meer besmettingen zijn. Als statistiek meer onder de aandacht komt gaan meer en mensen er ook hun zeg over doen. Zo ontstaat er een kakofonie van verschillende discours. Het echte signaal dreigt weggerelativeerd te worden." 

"We krijgen soms het verwijt dat we alleen ‘klinisch’ naar de cijfers kijken en geen oog hebben voor de drama’s die zich achter de cijfers afspelen. Maar iemand moet naar de cijfers kijken, en conclusies trekken om net die drama’s te vermijden. Een chirurg kijkt ook op een klinische manier naar een patiënt als hij die wil laten overleven. Dat doen wij ook, alleen is onze patiënt de hele maatschappij."

De preventieparadox

"Dat we niet vaak tijdig gehoord worden, is een frustratie die we delen met veel van onze collega’s, ook in het buitenland. Kijken we bijvoorbeeld naar die zomergolf in Antwerpen. De situatie was toen zeer acuut, met lange rijen aan de testcentra, maar door het snelle ingrijpen zijn het aantal hospitalisaties en het aantal sterfgevallen niet sterk gestegen.  Dan krijg je de preventieparadox: omdat het huis niet gebrand heeft lijkt het alsof de rookmelder (de maatregelen) niet nodig was en een overdreven kost was. Quod non! We merkten toen ook dat het draagvlak afkalfde.  We vreesden dan ook meteen dat zonder nieuwe maatregelen om de curve in toom te houden, er een drama zat aan te komen. Zeker met de terugkeer van de vakantiegangers en de heropening van de hogescholen."

Lockdown of geen lockdown?

Gisteren heeft de Vlaamse regering eindelijk nieuwe strenge maatregelen aangekondigd, maar die gaan pas vrijdag in. Te laat? "Ik snap het argument dat je bepaalde sectoren (sport, cultuur) niet voor schut wil zetten door ze van het ene moment op het andere te sluiten.  Maar elke minuut telt. Het belet niemand om nu al meteen de maatregelen te implementeren.  Wacht niet met beperken van contacten of met telewerken. Vorige week zeiden we nog dat de situatie in Luik op hol geslagen was, maar dit geldt nu voor het hele land."'

Kunnen we al iets zeggen wanneer we het effect van deze maatregelen gaan zien, of hoe de toestand verder zal evolueren?  "Door verschillende modellen te combineren proberen we tot een algemene voorspelling te komen. En dan zien we dat als mensen hun gedrag niet snel gaan aanpassen we begin of midden november een eind  boven de 2000 bezette bedden op intensive care gaan uitkomen. Misschien het dubbele van de piek van 1285 bedden uit de eerste golf.  Als we ons aan de maatregelen houden zal de stijging van de cijfers allicht vertragen maar we moeten dan echt wel af van dit vreselijke plateau." 

Is een nieuwe lockdown dan onvermijdelijk? "Onze cijfers zijn slechter dan landen die al in lockdown zijn of van plan zijn om in lockdown te gaan, dus ik kan niet uitsluiten dat die lockdown weer op tafel komt.  Maar die hoeft daarom niet echt lang te duren. We kunnen de curve afvlakken, hebben we al bewezen.  Een lichtpuntje: ik heb ook de indruk dat de bevolking opnieuw mee is met de noodzaak van de maatregelen."

Lees ook: