Eindelijk is de Vlaamse Canon klaar: dit moeten we weten over de plek waar we leven, wonen en werken

Over de Vlaamse Canon is al bijzonder veel gezegd en geschreven, sinds de bekendmaking van het initiatief bijna 4 jaar geleden. Pas vanaf vandaag kennen we de inhoud van die Canon van Vlaanderen en kan de discussie echt losbarsten.

9 experten - zowel historici, filosofen, journalisten en kunsthistorici - hebben deze chronologische lijst samengesteld, naar het voorbeeld van de Canon van Nederland. De bekendmaking van de Vlaamse Canon stond in oktober vorig jaar al op de agenda, maar de selectie nam meer tijd in beslag dan verwacht. 

Uit meer dan 500 mogelijke onderwerpen werden uiteindelijk 60 zogenoemde “vensters” gekozen. Hoewel de opdracht werd gegeven door de Vlaamse regering en vooral N-VA veel belang hecht aan deze lijst, beklemtoont de commissie dat de Canon zonder politieke inmenging tot stand kwam.

Net zoals in het populaire televisieprogramma "Het verhaal van Vlaanderen" start de Canon zo'n 12.000 jaar geleden, net na de laatste ijstijd. En net zoals bij Tom Waes worden de Kelten (op de Kemmelberg) en de Gallo-Romeinen (in Tongeren) niet vergeten. 

Ook de 19e-eeuwse feministe en textielarbeidster Emilie Claeys uit Gent krijgt na een hoofdrol in de achtste aflevering van “Het verhaal van Vlaanderen”, nu ook een eigen plek in de Canon. 

Maar de Vlaamse Canon loopt chronologisch en begint dus veel eerder, met de oudste sporen van menselijke bewoning. Die vinden we terug in Limburg, in Veldwezelt. Daar in de Maasvallei ontgonnen neanderthalers vuurstenen, 58.000 tot zelfs 133.000 jaar geleden. 

In Rosmeer in Haspengouw ontdekten archeologen dan weer een van de oudste landbouwnederzettingen, de Haspengouwse leemgronden waren meer dan 7.000 jaar geleden al in trek bij de eerste landbouwers.

De Guldensporenslag was van in het begin een zekerheid. De onverwachte overwinning tegen het Franse ridderleger op 11 juli 1302 staat zelfs twee keer in de Canon: als historisch feit én als de romantische versie die Hendrik Conscience in 1838 neerschreef in de roman "De leeuw van Vlaenderen".

De schrijver legde daarmee de basis voor de Vlaamse nationale symboliek, literatuur vormde volgens de commissie mee de motor van de Vlaamse beweging in de 19e eeuw. 

De Vlaamse beweging en de taalstrijd komen verder aan bod via de "drie kraaiende hanen", de bijnaam voor Frans Van Cauwelaert, Louis Franck en Camille Huysmans die als parlementsleden in 1910 beloofden om te ijveren voor een Nederlandstalige universiteit. Pas in 1930 werd een wet aangenomen om de Gentse universiteit te vernederlandsen, met August Vermeylen als eerste rector. 

Ook de Eerste Wereldoorlog had een impact op die taalstrijd. De IJzertoren in Diksmuide symboliseerde dat streven naar Vlaamse zelfstandigheid, schrijft de commissie. Ze noemen de toren "een van de meest omstreden monumenten in Vlaanderen". Het vastleggen van de taalgrens in 1962 is overigens ook opgenomen in de Canon.

"Alle vogels zijn aan hun nesten begonnen, behalve ik en jij. Waar wachten we nog op?", die zin kent u misschien beter in de oorspronkelijke versie: "Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu. Wat unbidan we nu?". Het zijn de oudste verzen in het Nederlands en konden niet ontbreken. Neergeschreven aan het eind van de 11e eeuw, maar de krabbels werden pas in 1932 ontdekt.  Ook de Canon van Nederland heeft deze verzen trouwens opgenomen in zijn lijst. 

Vanden vos Reynaerde is dan weer een van de oudste teksten in het Nederlands en vandaag nog altijd populair. Het verhaal van de vos Reynaert, geschreven door Willem die Madoc maakte, staat op plaats 12 in de Canon.

Van het Middelnederlands naar een standaardtaal is een hele stap, een evolutie die in verschillende punten terug te vinden is in de lijst. Ook al delen we onze taal met Nederland, toch zijn er heel wat verschillen. De commissie selecteerde daarom het zeer Vlaamse woord "goesting" als opvallend ankerpunt in de Canon. De grenzen tussen standaardtaal, dialecten en tussentaal lijken minder scherp vandaag. 

Heb je van al dat lezen goesting gekregen in een hapje? Goed nieuws, ook "Ons kookboek" zit erbij. Het onvolprezen standaardwerk van de Boerinnenbond werd al meer dan 2,5 miljoen keer verkocht sinds de eerste druk in 1927. Het zette de toon in veel Vlaamse keukens en laat vandaag ook ruimte voor couscous, quinoa en hummus. 

Anders dan in Nederland kiest de commissie in Vlaanderen voor specifieke kunstwerken in plaats van kunstenaars. Niet de naam van Peter Paul Rubens in de Vlaamse Canon, maar wél het altaarstuk "Aanbidding door de koningen", een van de topstukken uit het KMSKA.

Ook het "Lam Gods" van Jan en Hubert Van Eyck, de "Dulle Griet" van Pieter Bruegel en "De intrede van Christus in Brussel" van James Ensor komen voor in de Canon. Zij aan zij met "Treurend ouderpaar", het ingetogen beeldhouwwerk dat de Duitse kunstenares Käthe Kollwitz na WO I op de begraafplaats van Duitse soldaten in Vladslo liet plaatsen.   

Hugo Claus publiceerde in 1955 de dichtbundel "De Oostakkerse gedichten". Met die uitgesproken vernieuwende poëzie staat hij volgens de samenstellers symbool voor de artistieke vernieuwing na de Tweede Wereldoorlog. 

Naast die gevestigde waarden is er ook beperkte ruimte voor folklore en oude muziek. Het Ros Beiaard van Dendermonde is maar een van de vele processies en ommegangen in ons land, maar haalde als enige de Canon. Vlaamse componisten werkten in de 15e en 16e eeuw voor de belangrijkste opdrachtgevers, de meerstemmige muziek uit onze contreien stond hoog aangeschreven in West-Europa. Het Mechels Koorboek uit 1515 is daar een mooi voorbeeld van.

Geen Will Tura, wel Jacques Brel en Paula Sémer

De commissie wil duidelijk wat afstand nemen van de waan van de dag en koos er bewust voor om geen levende personen op te nemen. De meest recente gebeurtenissen in de lijst dateren van bijna 20 jaar geleden. Het eerste homohuwelijk vond plaats op 6 juni 2003, de euro werd een jaar eerder ingevoerd, het zijn respectievelijk nummer 57 en 58 in de Canon. 

Brusselaar Jacques Brel bezong het Vlaamse landschap als geen ander in"Le plat pays" - of "Mijn vlakke land" in het Nederlands - en wordt daarvoor beloond met een plek in de Canon. Hij noemde zichzelf een Vlaming die Frans spreekt, "un Flamand qui parle français".  

Paula Sémer, een van de eerste omroepsters van de openbare omroep, staat dan weer symbool voor de opkomst van televisie, dit jaar 70 jaar geleden. Ze wordt door de commissie ook geroemd om haar strijd voor de emancipatie van vrouwen. Ze staat in de Canon naast andere vrouwen zoals keizerin Maria Theresia, de onterecht als heks veroordeelde Cathelyne Van den Bulcke, feministe Emilie Claeys en schrijfster Marie Belpaire. 

Oorspronkelijk zou de commissie 50 ankerpunten kiezen, dat zijn er 60 geworden. Dat geeft ruimte voor onderwerpen die je misschien niet meteen in de Vlaamse Canon verwacht, zoals lintbebouwing. Maar geef toe, is er iets typischer dan de volgebouwde steenwegen? Samen goed voor 13.177 kilometer lintbebouwing, zo kan je lezen in de Canon. 

Ook de festivalcultuur typeert Vlaanderen (en België), sinds de plaatselijke Chiro in 1975 Rock Werchter opstartte. Het festival groeide uit tot een van de Europese sterkhouders, en de Vlaamse kennis over licht, geluid, podia en schermen wordt vandaag overal ter wereld ingezet.

Naast zomerse festivals en een spreekwoordelijke baksteen in de maag is er ten slotte nog één sport die een Canon van Vlaanderen compleet maakt: wielrennen. De Ronde van Vlaanderen staat al 110 jaar bekend als Vlaanderens mooiste. Volgens de auteurs is het wielrennen meteen de enige sport die bekendstaat als "typisch Vlaams", ook buiten Vlaanderen.

"Wij menen dat deze Canon zijn nut kan bewijzen in het onderwijs", stelt de Commissie. "Maar het is geen onderwijsmethode en het is niet de bedoeling dat hij de plaats inneemt van eindtermen en leerplannen." Hij is bedoeld voor iedereen die in Vlaanderen woont én voor iedereen die zich voor Vlaanderen en België interesseert.

Het is een erg brede lijst geworden, met niet alleen politieke of culturele onderwerpen, maar ook aandacht voor archeologie, economie, wetenschap, ecologie en sport. De gelijkenis met de Canon van Nederland is opvallend: 8 "vensters" zijn identiek en veel andere onderwerpen zijn gelijkaardig. De experten hopen dat er op termijn een Belgische, Europese of zelfs wereldcanon volgt.

Bron: vrtnws.be en De wereld vandaag