Hoe herken je een psychopaat?

“Hoe herken je een psychopaat?” Het is een vraag die vele mensen lijkt te interesseren. Verschillende websites proberen een antwoord te geven door aan de hand van acht kenmerken een psychopaat te schetsen. Maar kan dat? “Het antwoord is nee”, zegt psycholoog Kasia Uzieblo van de VUB en Forensische Zorgspecialisten. “Bij psychopaten denken we meteen aan zware criminelen zoals Marc Dutroux, die tot gruwelijke dingen in staat zijn. Onverbeterlijke, kille, narcistische mensen die geen greintje schuldgevoel hebben. Maar dat is slechts een heel beperkte groep onder de psychopaten.”

Moeilijk te herkennen

James Fellon, een gerenommeerd wetenschapper aan de Universiteit van California, onderzoekt al jaren de werking van de hersenen. Uit interesse nam hij ook een scan van zijn eigen hersenen, maar hij was verbijsterd door het resultaat. “Hij stelde vast dat zijn eigen hersenscan heel wat overeenkomsten vertoonde met de hersenscan van een psychopaat. Hij besefte dat hij inderdaad wat psychopatische trekken vertoonde. Zo was hij manipulatief en kon hij zich moeilijk inleven in de emoties van anderen maar hij had nooit een misdrijf gepleegd of gewelddadig gehandeld. Fellon is het schoolvoorbeeld dat je niet gewelddadig moet zijn om psychopathische eigenschappen te vertonen”, aldus Uzieblo.

Daarnaast is het moeilijk om de typische kenmerken van psychopaten vast te stellen, omdat ze moeilijk te herkennen zijn. Sommige psychopaten komen heel normaal over, je kan er zelfs plezier mee hebben. Maar achter die façade zit een heel manipulatief, emotieloos persoon. De crimineel Ronald janssen is een typisch voorbeeld daarvan. Hoewel hij verschillende moorden en verkrachtingen op zijn kerfstok heeft staan, is hij erin geslaagd om zich jarenlang achter een masker te verschuilen. Zijn directe omgeving had niets door en omschreef hem als een rustige, stille en vriendelijke man. Het bewijs dat je psychopaten niet op het eerste zicht kan herkennen.

Lees verder onder de foto:

Hoe ontmasker je een psychopaat?

“Om een psychopaat echt te ontmaskeren, heb je diagnostische instrumenten nodig die enkel specialisten voor handen hebben. Op basis van een uitgebreide dossierstudie kan je kijken over hoeveel psychopathische kenmerken iemand juist beschikt. Als alle kenmerken van toepassing zijn, spreken we van een prototype psychopaat”, vertelt Uzieblo. “Kenmerken zijn onder andere: charismatisch, charmant, manipulatief, voorkeur om te liegen, moeilijk omgaan met andermans emoties, impulsief, adrenaline junkie, enzovoort.  We vertonen allemaal wel één of twee kenmerken, maar dat maakt van ons nog geen psychopaat.”

Je wordt niet als psychopaat geboren, maar je kan er wel aanleg voor hebben. Het is een complex samenspel van genetische-, neurobiologische- en omgevingsfactoren, waar opvoeding een belangrijke rol speelt. Een kille en afstandelijke opvoeding kan ervoor zorgen dat het kind zich nog killer zal opstellen dan zijn voorbeelden. Maar als het kind op zichzelf al een moeilijk karakter heeft, kan dat de relatie tussen ouder en kind eveneens beïnvloeden. De ouder en het kind spelen voortdurend op elkaar in. Deze omgevingsfactoren, gecombineerd met enkele genetische afwijkingen in de hersenen, kunnen ervoor zorgen of je al dan niet psychopathische kenmerken zal ontwikkelen. Het blijft echter moeilijk voor onderzoekers om te bestuderen wat de eigenlijke oorzaak van psychopathie is, want iedereen is uniek en ook de psychopathische kenmerken verschillen van persoon tot persoon.

Bescherm jezelf

Psychopaten kunnen eveneens een grote impact hebben op hun directe omgeving. Denk maar aan collega’s, familie en partners die iedere dag geconfronteerd worden met het impulsieve en manipulerende gedrag van een psychopaat. “Het is in zulke situaties belangrijk dat je jezelf beschermt. Ga geen directe confrontatie aan met psychopaten, want zij kunnen andermans zwakten en angsten goed blootleggen. De ultieme zelfbescherming is een weg zoeken uit de relatie door bijvoorbeeld een nieuwe wending aan een carrière te geven. Dit is niet vanzelfsprekend en kan voor veel pijn en frustratie zorgen, maar het zal wel de beste oplossing op lange termijn zijn”, zegt Uzieblo.

Om jezelf te kunnen beschermen, moet je natuurlijk de psychopathische kenmerken kunnen herkennen, maar dat zal altijd moeilijk blijven omdat er verschillende typen psychopaten bestaan. Sommigen, zoals Marc Dutroux, zijn tot gruwelijke dingen in staat, maar niet iedereen is zo. Het blijven wel allen wolven in schaapskleren, waar je best zo ver mogelijk uit de buurt blijft.