"Hoertje van school X", "lelijk hoofd" en "pijpt voor geld": sociale media staan vol met roddel- en pestpagina's over Vlaamse scholieren

"De kanalen hebben vaak een link met een bepaalde school", zegt Catherine Van de Heyning, expert online haatspraak. "Veel scholen zetten zich nog niet genoeg in om cyberpesten aan te pakken, maar ook ouders kunnen meer doen."

"Stuur haar voor pijpbeurt", "ze neukt met heel Oostende" en "hoertje van Mechelen". Het zijn maar enkele uitspraken die we vinden op tal van Instagram- en TikTok-accounts. De profielen hebben namen als "Roddels van school X", "Roddels van stad X" of  "Hoertjes van stad X". Opvallend is dat we deze kanalen kunnen linken aan scholen en steden over heel Vlaanderen. Oostende, Kortrijk, Antwerpen, Dendermonde, Leuven en Zonhoven zijn voorbeelden die de revue passeren.

"We noemen dit expose-groepen", vertelt Catherine Van de Heyning, professor en substituut-procureur des Konings in Antwerpen. "Dat betekent dat de profielen persoonlijke informatie als naaktfoto’s, andere persoonlijke beelden, adresgegevens en roddels van en over iemand verspreiden zonder toestemming. We kennen het fenomeen al langer. Wat nieuw is nu, is dat de accounts gelinkt kunnen worden aan een school. Dat is overgewaaid van de VS, waar ze dat tea groups of school groups noemen."

Foto’s van de 14-jarige Britt (schuilnaam) werden gebruikt om een TikTok-video met beledigingen over haar uiterlijk te maken. Bekijk haar getuigenis hier:

Groeiend fenomeen

Het is niet toevallig dat we veel van deze pagina’s terugvinden. "We zien dat online pesten in het algemeen stijgt", verduidelijkt Van de Heyning. "Uit het Apestaartjarenonderzoek van 2022 blijkt dat een op de vier jongeren en een op de drie kinderen online gepest wordt. Bij een op de vijf jongeren bestaat dat pesten uit het verspreiden van roddels. Twee jaar geleden ging het om 15 procent."  Apestaartjaren is een tweejaarlijks onderzoek naar de digitale leefwereld van kinderen en jongeren in Vlaanderen en Brussel, uitgevoerd door onder andere de UGent en Mediawijs.

Op Instagram gaat het vooral om openbare pagina's waar mensen roddels of persoonlijke informatie over iemand kunnen insturen. Dat verschijnt dan op de "story" of het "verhaal van het account, zoals onderstaande voorbeelden.

Op TikTok worden video’s met daarin foto’s van jongeren gedeeld. Die foto’s zijn meestal beelden die de jongere waarschijnlijk met iemand deelde via een app als Snapchat of op zijn of haar sociale media plaatste. Beledigingen als "Een van de grootste hoeren van school X", "Ze is dik en een hoer" en "heeft heel stad X geneukt" staan er steevast bij vermeld. De video’s zijn soms tien- tot honderdduizend keer bekeken.

Vrouwonvriendelijk

Zoals bovenstaande voorbeelden aantonen, zijn de berichten vaak vrouwonvriendelijk. Van de Heyning stelt dat "slut shaming" (iemand vernederen door hen een "slet" of "hoer" te noemen vanwege diens seksueel gedrag, red.) een grote rol speelt bij deze groepen. "Terwijl in onze maatschappij steeds meer gelijkheid is tussen mensen, is mysogynie nog zeer sterk aanwezig in de online wereld."

Toch hanteren niet alle accounts die we vinden dezelfde toon. Soms verspreiden ze video’s die bijvoorbeeld de mooiste koppels van een school in de kijker zetten. Maar de lijn met wat onschuldig is en niet, is dun. Zeker als op dezelfde profielen ook "de raarste" tegenover "mooiste" leerlingen van de klas worden afgebeeld.

Anoniem met grote gevolgen

Wie achter deze accounts zit, is moeilijk te achterhalen. De kans is groot dat het gaat om medeleerlingen. "Sommige jongeren doen het om iemand te raken en te vernederen, anderen bedoelen het als grap. Jongeren staan er te weinig bij stil wat de impact is op een slachtoffer", aldus Van de Heyning.

En die impact kan heel groot zijn. "Op die leeftijd ben je heel kwetsbaar. Jongeren gaan minder graag naar school, studeren minder goed en worden soms ook depressief door cyberpesten.”

Is dit strafbaar?

Of dit strafbaar is, hangt af van wat er precies gedeeld wordt. "Roddels kunnen binnen de vrije meningsuiting vallen, terwijl andere uitspraken als strafbare haatspraak of cyberbelaging kunnen gezien worden”, zegt Van de Heyning. Dat sommige pesters hun slachtoffer taggen (de naam van iemands socialemediaprofiel vermelden, red.), is eveneens strafbaar. "Dit noemen we doxing. Dat is heel gevaarlijk. Je zorgt ervoor dat andere mensen het slachtoffer kunnen contacteren en belagen."

"De realiteit is dat strafbare vormen van cyberpesten amper vervolgd worden, door onder andere de grote hoeveelheid zaken die de hoven nu al moeten verwerken”, merkt Van de Heyning op. Ze denkt ook dat de juridische weg niet altijd de beste is. "Als de pestcultuur plaatsvindt op school moet het daar besproken worden. Dat is zinvoller dan alleen denken aan politie en gerecht."

Reactie scholen

De school van slachtoffer Britt (schuilnaam), het meisje dat anoniem bij ons getuigt over een pestaccount op TikTok, zet zich erg in om (cyber)pesten aan te pakken. "Slachtoffers kunnen altijd terecht bij onze leerlingbegeleiders. We werken ook samen met een politie-inspecteur die probeert uit te zoeken wie achter die accounts zit. Soms lukt dat, soms niet", vertelt de adjunct-directeur. Voor de veiligheid van Britt houden we ook deze persoon anoniem.

"We stellen vast dat zo’n ernstig geval als dat van Britt bijna maandelijks voorkomt op onze school. We voelen ons machteloos. Onze leerlingbegeleiders scholen zich nu bij over sociale media, omdat we niet genoeg kennis hebben over wat er online leeft." 

We contacteren nog vijf andere Vlaamse scholen waarvan we pestaccounts terugvinden. De meeste directeurs zijn op de hoogte en geven aan dat dit veel voorkomt. "We zijn er zeker mee bekend", zegt coördinator Maarten Devos van de Kortrijkse freinetschool 'tvier. "Enkele weken geleden doken er opnieuw Instagramaccounts op. Ik heb er zelf een bericht naar gestuurd om te zeggen dat dit niet kan. We blijven uitzoeken wie er achter zit om het te stoppen. Ook geven we les over hoe je online met elkaar omgaat."

Smartphonegebruik en gebrek aan beleid bij scholen

De scholen die we contacteerden geven aan dat ze zich inzetten om cyberpesten aan te pakken. De vraag is waar het dan misloopt. Volgens experten is het antwoord tweeledig. Aan de ene kant staat het in verband met de steeds jongere leeftijd waarop kinderen een eerste eigen smartphone krijgen. Momenteel is dat jonger dan 9 jaar, in 2018 was het nog 12. "Spreek met je kind over de potentiële gevaren en hoe je je wel en niet gedraagt online", zegt Catherine Van De Heyning. "Dat gebeurt nu echt te weinig waardoor het soms misloopt."

Aan de andere kant is het onderwijs niet helemaal mee met die digitale evolutie. "Kinderen zijn volop actief op sociale media, maar ze leren er niets over op de lagere school", zegt Niels Van Paemel van Child Focus. Zij hebben de afgelopen jaren een enorme stijging gezien van het aantal meldingen over expose-groepen. "In het middelbaar wordt hier meer rond gewerkt, maar dan is het eigenlijk al te laat. Dit is iets waar ministers zeker meer op moeten inzetten. Kinderen worden te veel aan hun lot overgelaten." 

Jongeren (29 procent) en kinderen (61 procent) geven ook zelf aan dat ze nauwelijks les krijgen over cyberpesten. "Scholen kiezen zelf of ze een aanpak hebben rond online pesten", vertelt Van Paemel. "Vaak is het pas als er iets gebeurt, dat ze in actie schieten en bijvoorbeeld naar Child Focus bellen om te vragen hoe ze dit moeten oplossen. Toch bestaat er heel wat materiaal om daar een beleid rond te maken."

Rapporteren

Tijdens ons onderzoek merken we dat de Instagrampagina’s meestal binnen de week verdwijnen. Hoe dat komt, is niet helemaal zeker. De kans is groot dat Instagram ze zelf offline haalde nadat mensen ze rapporteerden. "Meta, het bedrijf achter Facebook en Instagram, grijpt relatief snel in als je iets rapporteert. Zeker als het gaat om naaktbeelden of persoonsgegevens van minderjarigen", zegt Catherine Van de Heyning. "TikTok daarentegen reageert meestal niet en laat het online staan."

Dat merkte ook slachtoffer Britt. "De TikTok-video is al door 70.000 mensen bekeken. Ik heb hem al vaak gerapporteerd aan TikTok zodat ze hem zouden verwijderen, maar hij gaat niet weg. Ik vind het niet oké dat TikTok dat laat staan. Het gebeurt ook veel bij anderen."

Bron: vrtnws.be en De ochtend