Kerncentrale in de Oekraïense frontlijn: Zaporozje is anders dan Tsjernobyl, maar zeker niet zonder gevaar

Wie voor het begin van dit jaar aan Oekraïne dacht, dacht waarschijnlijk aan de kernramp in de kerncentrale van Tsjernobyl: de grootste kernramp uit de geschiedenis. Nu, 36 jaar later, is het land verwikkeld in een oorlog met Rusland en alweer baren de kerncentrales van het Oost-Europese land de wereld kopzorgen. 

Begin dit jaar was er internationaal al onrust over de site van de in 1986 ontplofte kerncentrale van Tsjernobyl, toen die werd ingenomen door het Russische leger. Nu die nucleaire site alweer een poosje onder controle van Oekraïne staat, is er onrust over een andere kerncentrale: die van Zaporozje.

“Dit is ernstig”, zegt onze doorgewinterde Oost-Europakenner Jan Balliauw, omdat het gaat om de grootste kerncentrale op het Europese continent. De centrale bestaat uit zes zware reactoren, met elk een vermogen van bijna 1.000 Megawatt.

“Het is een heel grote site met heel veel installaties, waar heel veel kan mislopen”, schetst Balliauw de situatie in "Terzake":

Nucleair schild
Maar terug naar de kerncentrale van Zaporozje; die ligt in het zuidoosten van Oekraïne, waar gevochten wordt tussen de Russische en de Oekraïense legers. Russische troepen houden zich verschanst in de centrale en gebruiken de centrale als nucleair schild.

Het Russische leger voert vanuit de centrale beschietingen uit, onder andere op Nikopol, een stad met ruim 100.000 inwoners, aan de andere kant van de rivier de Dnjepr. En “de Oekraïners kunnen niet terugschieten omdat het gevaar groot is dat ze dan een deel van de kerncentrale raken”, legt Jan Balliauw uit.

Stabiliteit nodig

Een kerncentrale die een actief frontgebied is, dat kan nooit goed samengaan met het runnen van een kerncentrale, gaat Balliauw verder. “Daarvoor is stabiliteit nodig, waarbij het personeel in volle veiligheid kan werken en dat is in deze omstandigheden absoluut niet gegarandeerd.”

Rafael Grossi, topman van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), zegt het nog iets explicieter: “Elk principe van nucleaire veiligheid is geschonden”, stelt hij onomwonden. Zo wijst hij erop dat het Oekraïense personeel de centrale draaiende moet houden, terwijl die door de Russen gecontroleerd wordt, wat onvermijdelijk tot spanningen moet leiden.

Ook het feit dat de bevoorrading van de centrale verstoord is, baart Grossi zorgen. “Hierdoor zijn we niet zeker dat de centrale alles krijgt wat ze nodig heeft.” Daarom dringt hij erop aan dat het IAEA ter plaatse moet kunnen gaan.

Verschil met Tsjernobyl

Tot zover de algemene veiligheidsprincipes: wat kan er concreet verkeerd gaan in de centrale van Zaporozje? Allereerst is het belangrijk om te zeggen dat de reactoren van deze centrale van een totaal ander type zijn dan die van Tsjernobyl, zegt Nathal Severijns kernfysicus aan de KU Leuven.

Het gaat hier om PWR- oftewel drukwaterreactoren, terwijl in Tsjernobyl met RBMK-reactoren werd gewerkt, van sovjetmakelij. Reactoren van dat type waren in 1986, toen de kernramp gebeurde, al verouderd.
De oudste reactor van de centrale van Zaporozje dateert van 1985, de jongste van 1996. Ze zijn beduidend veiliger dan die van Tsjernobyl, zegt professor Severijns geruststellend. Een kernramp zoals die zich in Tsjernobyl plaatsvond, kan zich met dit type van reactoren niet voordoen “dat is totaal uitgesloten”, zegt Severijns.

Severijns wijst er ook op dat de reactorgebouwen van de centrale van Zaporozje heel stevig gebouwd zijn, in tegenstelling tot de reactorgebouwen van Tsjernobyl. Het gaat om dezelfde soort gebouwen die wij in de kerncentrales van Doel en Tihange hebben: de koepel is ontworpen om een vliegtuigcrash te doorstaan. “Om ze te vernietigen moet je al heel doelbewust zwaar geschut inzetten.”

Wat eventueel wel kan gebeuren: dat splijtstofstaven die buiten reactorgebouwen bewaard worden, geraakt worden. “Maar dan zou er alleen in de onmiddellijke omgeving radioactiviteit verspreid worden. Het is uitgesloten dat er in zo’n geval een radioactieve wolk zou ontstaan”, zoals destijds gebeurde na de ramp in Tsjernobyl.

Bron: vrtnws.be en De wereld vandaag