Kinderrechtencommissaris trekt aan alarmbel over sancties op school, maar wat is dan wel een goede straf?

Is straffen nog van deze tijd? Volgens communicatiedeskundige Marit Goossens kan het zeker nog. Al moet het correct gebeuren. Goossens is vooral in de onderwijssector actief en helpt regelmatig scholen met het uitwerken van een beleid rond straffen.

"Als een leerling ongewenst gedrag stelt, is het belangrijk om een grens te trekken", zegt Goossens. Die grens kan volgens haar op verschillende manieren getrokken worden en één daarvan is een sanctie opleggen. 

Wat is een goede straf?

"Een goede straf geeft aan waar de grens ligt. Dat hoeft geen zware sanctie te zijn. Dat kan ook een goede babbel met de leerkracht of leerlingenbegeleider zijn. De leerling moet begrijpen dat bepaald gedrag een effect heeft en dat dat effect ongewenst is."

"Bij een goede straf is er ook een verband tussen de sanctie en het gestelde gedrag", zegt Goossens. "Laat een leerling bijvoorbeeld een reflectie schrijven over het gestelde gedrag, of naar een video kijken over het thema."

Ze benadrukt dat ook verhouding tussen het gestelde gedrag en de sanctie belangrijk is. Voor een kleine fout hoef je geen zware sanctie op te leggen. Ze geeft een voorbeeld: "Een leerling die vervelend deed in de klas straffen door die niet te laten meegaan op schoolreis is niet in verhouding."

Het is ook belangrijk dat de leerkracht bij ongewenst gedrag kort op de bal speelt. Dat wil niet zeggen dat de leerkracht meteen moet reageren, want dan volgt er misschien een te emotionele reactie en een sanctie die buiten proportie is. "Maar je moet wel kort nadien reageren, zeker dezelfde dag nog."

Een goede straf is voor Goossens ook "duidelijk, concreet en zinvol". Ook opvolging is belangrijk. "Wanneer je een leerling een reflectie laat schrijven, lees dat dan ook. Spreek daar misschien ook even over. Ik hoor soms van leerlingen dat ze zo'n reflectie schrijven en dat de leraar die dan meteen in de vuilbak gooit. Dat is niet zinvol."

Wat is een slechte straf?

Straffen kan in deze tijd dus zeker nog, vindt Goossens, maar er zijn absoluut ook slechte straffen. "Fysiek straffen doe je niet. Je zou denken dat dat niet meer gebeurt, maar dat gebeurt wel nog. En dat is absoluut uit den boze."

"Leerkrachten denken soms dat een straf pijn moet doen. Ik laat iemand iets schrijven, want dat doet die niet graag en dat doet pijn. Maar een straf moet geen pijn doen. Het moet begrenzen." Een straf mag ook niet eindeloos zijn. 

Goossens vindt ook dat de leerkracht zelf de verantwoordelijkheid moet opnemen voor kleinere 'misdrijven'. Als een leerling een boek is vergeten, moet je die niet naar de directeur sturen. "Los het zelf op." Goossens begrijpt dat sommige leerkrachten niet weten hoe ze dat moeten doen, maar ze vindt dat daar in de scholen meer aandacht naar moet gaan. 

Enkele concrete voorbeelden

> Een jongen van 16 krijgt in een gedragscontract 13 strikte voorwaarden opgelegd.

Kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens verwijst in haar oproep van vandaag naar de klacht van een jongen van 16 die maar liefst 13 strikte voorwaarden opgelegd kreeg waaraan hij zich moest houden. Ze heeft het over een "wurgcontract". "Hij moest zich aan zo veel voorwaarden houden dat hij zeker in de fout zou gaan."

Goossens treedt haar daarin bij. "Dit kan absoluut niet. Een contract is pas interessant als het voldoet aan 3 voorwaarden. "Er mogen maximaal 3 afspraken gemaakt worden. Alle leerkrachten moeten het systeem toepassen, en de belangrijkste voorwaarde: de leerling moet in de mogelijkheid zijn om zich naar de afspraken te schikken. "Je kan bijvoorbeeld aan iemand met ADHD niet vragen om altijd rustig en stil te zijn in de klas."

"Een contract moet ook heel strikt opgevolgd worden. Ik ben niet absoluut tegen contracten, maar het doel moet zijn om gedrag te veranderen en kinderen moeten daarin ook ondersteund worden. Als dat niet gebeurt, is zo'n contract waardeloos."

> Een kind van 11 krijgt langdurig geen toegang tot de speelplaats tijdens de pauzes.

Vrijens verwijst ook naar een situatie waarin een kind langdurig geen toegang kreeg tot de speelplaats. Ook dat is not done, vindt ze. Zo'n straf grijpt te hard in op het welzijn van het kind.

De Kinderrechtencommissaris vindt opnieuw bijval bij Goossens. "Op het eerste gezicht zou ik zeggen, dat is geen goede straf." Zo'n straf valt volgens Goossens enkel te verantwoorden "als het kind een gevaar voor zichzelf is of voor anderen". 

"Voor sommige leerlingen is een speelplaats bijvoorbeeld te druk waardoor ze herhaaldelijk ongewenst gedrag zullen stellen. In dat geval is het wenselijk om de leerling niet toe te laten tot de speelplaats zodat die in alle rust tot zichzelf kan komen."

> Een jongen van 13 krijgt een werkstraf.

De Kinderrechtencommissaris klaagt ook aan dat er soms sancties worden opgelegd die niet gepast zijn voor de leeftijd van het kind. Een "werkstraf" voor een jongen van 13 vindt ze bijvoorbeeld niet kunnen.

"13 jaar is inderdaad erg jong", zegt Goossens daarover. Maar ze is niet tegen een werkstraf. In sommige gevallen vindt ze zo'n straf zelfs zinvoller dan bijvoorbeeld het schoolreglement overschrijven. In dit geval moest de jongen een dag gaan helpen in de keuken van een woonzorgcentrum.

Goossens vindt het op zich niet slecht dat er gekozen werd voor een straf waarbij de jongen iets moet doen voor een ander, zonder dat die daar zelf iets bij te winnen heeft. "Maar een volledige dag werken is te lang en te streng voor een kind van 13."

 Bron: vrtnws.be en De Wereld Vandaag