Klimaatdoelen Parijs zijn "bijna dood of op intensieve zorg", waarschuwt VN in nieuw alarmerend klimaatrapport

Over goed 2 weken is er een nieuwe VN-klimaatconferentie in Bakoe, Azerbeidzjan (COP29) waar de hele wereld samenkomt om de toekomst van het klimaat (en dus van onze planeet) te bespreken. In principe zal het dit jaar vooral over geld gaan, over hoe rijke(re) landen de minder begoede landen kunnen helpen met hun omslag naar groene energie, de bescherming tegen klimaatextremen en de vergoeding van klimaatschade (loss & damage). 

COP29 wordt dus de COP van het geld, maar in een rapport aan de vooravond van COP29 doet het milieubureau van de VN (UNEP) een opvallende oproep aan de onderhandelaars om toch ook breder te gaan. Er is immers een nieuw alarmerend rapport uit. Daaruit blijkt dat de doelstellingen van Parijs onder grote druk staan. 

Klimaatakkoord van Parijs? 

In 2015 werd op de klimaatconferentie in Parijs afgesproken om de opwarming van de aarde beperkt te houden tot "ruim onder de 2 graden Celsius" en het liefst op anderhalve graad (vergeleken met de pre-industriële periode 1850-1899).

Zo zouden we de ergste impact van de klimaatverstoring nog kunnen voorkomen. Maar het doel van anderhalve graad is "zo goed als dood", zegt de VN nu (al kan het op papier nog altijd). Over dat andere doel, "ruim onder de 2 graden blijven", zegt de VN dat het binnenkort op de afdeling intensieve verzorging belandt als we niet snel drastisch de uitstoot van broeikasgassen aanpakken. We moeten dus snel minder fossiele brandstoffen verbranden, zoals steenkool, olie of gas. 

Gestegen naar absoluut record (in plaats van gedaald)

Het jaarlijkse "Emissions Gap Report" bekijkt de kloof tussen enerzijds de doelstellingen voor minder broeikasgassen om op het pad te blijven van maximaal anderhalve graad of 2 graden opwarming (tegenover de pre-industriële periode, red.), en anderzijds de realiteit.   

Die realiteit is dat de mondiale uitstoot van broeikasgassen vorig jaar niet is gedaald, maar zelfs nog is gestegen. De stijging bedraagt 1,3 procent tegenover het jaar daarvoor, tot 57,1 gigaton CO₂-equivalent (waarbij andere broeikasgassen zoals methaan worden omgerekend naar CO₂, red.). Dat is een absoluut record. 

De realiteit is ook dat we op dit moment afstevenen op een opwarming van 3,1 graden Celsius op de langere termijn, als de wereld verdergaat met uitstoten van broeikasgassen zoals de voorbije jaren.

Zelfs als de plannen en beloftes die nu op tafel liggen om broeikasgassen te verminderen zouden worden gevolgd, gaan we nog altijd richting 2,6 graden extra, waarschuwt de VN. De ambities worden overigens niet vertaald in de praktijk, waardoor de landen met een dubbele onvoldoende zitten wat betreft de klimaatdoelstellingen. 

Bovenstaande grafiek toont de emissions gap of uitstootkloof waarnaar het rapport genoemd is. Links staat het aantal gigaton. In de linkse kolom staat de uitstoot aangegeven in CO₂-equivalenten (alle broeikasgassen samen). De lijnen lopen echter steeds verder uiteen naargelang de jaren vorderen. 

Gevaarlijke drempel in zicht

De kloof tussen de ideale wereld en de praktijk is vorig jaar dus nog gegroeid. De situatie is zo alarmerend dat zelfs het doel om de opwarming tot 2 graden te beperken, groot gevaar loopt (die van anderhalve graad is intussen in de praktijk zo goed als opgegeven, wegens ingehaald door de realiteit).   

Wetenschappers beschouwen 2 graden extra algemeen een gevaarlijke drempel. De VN roept de onderhandelaars in Bakoe daarom op om vervroegd te gaan praten over de doelstellingen van landen om hun uitstoot terug te dringen. 

"We zien dat we ruim over de 2 graden opwarming zullen gaan deze eeuw (als er niet drastisch wordt ingegrepen, red.) en daarom moeten de landen Bakoe gebruiken om het pad te effenen voor verhoogde ambities", schrijft de UNEP. Normaal zou het vooral op de volgende COP, in Brazilië, over de nieuwe doelstellingen gaan, maar dat mag van de VN dus best wat vroeger. De vraag is hoeveel tijd daarvoor zal over zijn, met de vele financiële hangijzers op het programma.  

Voorbij 2 graden extra zijn de gevolgen voor mens, dier en natuur nog veel erger dan bij 1,5 graad. Er kunnen bij een verdere opwarming bepaalde zogenoemde tipping points worden overschreden, waarbij ecosystemen niet meer kunnen herstellen naar de oorspronkelijke toestand en er een sneeuwbaleffect kan optreden.

Dat zou zo kunnen zijn voor het Amazonewoud, dat nu nog heel veel koolstof opslaat maar die functie in de toekomst minder efficiënt zou kunnen vervullen. Naast bossen zouden ook oceanen veel minder de functie kunnen vervullen van het wegplukken van CO₂ uit de atmosfeer. 

Wat er moet gebeuren tegen 2030

Om op koers te blijven voor 2 graden maximale opwarming, zou de mondiale uitstoot tussen nu en 2030 met 28 procent moeten dalen tegenover de uitstoot in 2019. Dat betekent dat er elk jaar ruim 5 procent af moet.

Ter vergelijking: tijdens het coronajaar, toen de uitstoot in de transportsector en de industrie een pak lager lag, bleek de uitstoot van broeikasgassen achteraf tussen de 3 en 5 procent lager te liggen (afhankelijk van de bron, het IMF hield het op 4,6 procent). Die tijdelijke winst werd heel snel opnieuw uitgewist tijdens de heropleving van de activiteiten in de jaren nadien. Het bleek ook amper effect te hebben op de langetermijnstijging van CO₂ in de atmosfeer.

Je kan natuurlijk ook het doel naar achteren schuiven, en mikken op een tussentijds doel voor 2035. Dat zal de komende weken en maanden steeds meer aan bod komen, omdat het erover zal gaan op COP30 in Brazilië. Voor 2035 klinkt het al iets haalbaarder om onder de lat van 2 graden te blijven, met een vereiste reductie van 37 procent, over 10 jaar gespreid dus. 

Vraag aan G20: "Investeer 6x zoveel in de transitie"

Hoe je het ook bekijkt, de situatie blijft hoogdringend, en zelfs meer dan dat. De VN doet daarom ook een oproep aan de G20, de 20 grootste economieën in de wereld.

"De geldstromen moeten verlegd worden (er stroomt nog veel geld naar fossiele brandstoffen, dat naar groene alternatieven zou kunnen gaan, red.), de private sector moet drastische actie ondernemen en de investeringen in minder broeikasgassen moeten met een factor 6 omhoog. De G20, en dan vooral de grootste uitstoters, moeten als voortrekkers fungeren."   

Inger Andersen, klimaatexpert bij UNEP, verwoordt het zo: "We moeten de middelen mobiliseren met een snelheid en op een schaal die ongezien zijn. We moeten er nu mee beginnen, of de anderhalve-graaddoelstelling is binnenkort helemaal dood, en de doelstelling om "ruim onder de 2 graden" te blijven (volgens het klimaatakkoord van Parijs, red.) zal op intensieve liggen," zegt ze.  

"Ik roep dus elk land op om de conferentie in Bakoe te gebruiken om het pad te effenen voor strengere klimaatdoelen. Dus geen gebakken lucht meer, alstublieft," aldus nog Andersen.  

Dat laatste is zelfs meegenomen in de bijtitel van het rapport: "The Emissions Gap Report 2024: No more hot air... please!". Daarmee wil de VN het signaal nog eens extra duidelijk maken. 

Klimaatprofessor Wim Thiery benadrukt de urgentie: "Dit is het decennium waarin we het moeten waarmaken. Het klimaatakkoord van Parijs is tussen onze vingers aan het glippen."  

Er is zeker ook goed nieuws

Is er dan geen goed nieuws? Toch wel. De technische middelen om de uitstoot drastisch te doen dalen, zijn aanwezig. Het gaat dan over het grote potentieel aan zonne- en windenergie. Die zouden samen voor bijna 10 gigaton reductie kunnen zorgen tegen 2030 en zo een aanzienlijk deel van de inspanning kunnen realiseren. Ook het beter beschermen van bossen kan een grote positieve factor zijn. 

Andere opties zijn energie-efficiëntie. En voor ons transport moeten we versneld fossiele brandstoffen laten varen en gaan voor elektriciteit, zegt de VN: in de industrie, maar ook voor de verwarming van onze huizen en voor de auto's waarmee we rijden.  

Tegelijk is het ook zo dat hernieuwbare energie in de toekomst steeds goedkoper gaat worden. Dat kan plots een heel andere realiteit op gang brengen, waarbij de omschakeling dan mogelijk toch nog snel kan verlopen. 

2 tot 3 graden extra, so what?

Tot slot zal je je misschien afvragen of het zo erg is dat we er een graadje (of zelfs 2) zouden bijdoen wereldwijd. Emily Delhaye van het KMI vergeleek het met een patiënt die koorts heeft: "2 à 3 graden koorts heb je liever niet." Het cijfer gaat ook over een wereldwijde opwarming, mét de temperende invloed van oceanen. In België gaat de opwarming ongeveer dubbel zo snel als wereldwijd. 

De klimaatopwarming veroorzaakt meer weersextremen, met intense hittegolven of lange droge periodes, zoals we bijvoorbeeld in 2018 en 2019 zagen. Fruittelers in ons land zagen toen heel wat schade aan hun oogsten. Of recenter nog in 2022, toen we neerslagtekort bereikten dat even groot was als in de historisch droge zomer van 1976.   

Omgekeerd kan het ook intense regenval veroorzaken, zoals we in België meemaakten met de waterbom in 2021. Maar ook recenter was er wateroverlast, zoals in de Westhoek eind vorig jaar. Of in het buitenland, met talrijke voorbeelden het voorbije jaar.

Een recent voorbeeld is de waterbom in het zuiden van Frankrijk, waar in delen van de Ardèche in 48 uur tijd evenveel water viel als gemiddeld in 9 maanden in Ukkel, ruim 600 millimeter per vierkante meter.  Ook op de natuur en de biodiversiteit heeft klimaatopwarming een grote impact, met als bekend voorbeeld de afstervende koraalriffen van het Groot Barrièrerif bij Australië. 

Elk tiende van een graad verdere opwarming die we kunnen voorkomen, is daarbij bijzonder belangrijk. Ook onze voedsel- en watervoorziening kan door de klimaatverstoring verder onder druk komen te staan. 

Bron: vrtnws.be en De Wereld Vandaag