De Wereld van Sofie
Lost de zondebok onze problemen op?
wo 27 jan. - 4:37
Zuiveringsritueel
“Een zondebok wordt beladen met alles wat we verkeerd hebben gedaan, met wat ons dwarszit”, zegt Walter Weyns. “Dat is eigenlijk een soort bliksemafleider voor alles wat ons een beetje stoort. Het zondebokmechanisme of de rituelen van de zondebok kun je rekenen tot de reinigings- of zuiveringsrituelen. Dat is zoiets als een ochtendlijk bad met toch ietwat andere doeleinden.”
Volgens Weyns zoeken we een middel om van onze kwellingen af te geraken. “Die bok is een soort van omgekeerd perspectief. Alles wat we niet willen zijn, alles wat we niet willen hebben, projecteren we daarop. We kunnen die bok vaak zien als een omgekeerd zelfbeeld.”
Het is een combinatie van de projectie van wat we niet willen zijn en het toeschrijven van de onbekende oorzaak aan een figuur, een persoon of een groep, die vervolgens wordt uitgestoten.
Voor verdere literatuur over de zondebok verwijst Weyns naar de 12-delige reeks boeken van de klassieke antropoloog James Frazer. “Het is opmerkelijk hoe enorm groot de variëteit van dat soort zondebok-rituelen is. Het is verbijsterend welk soort kwellingen mensen aanrichten ten aanzien van de zondebok.”
Wat heeft de bok misdaan?
Het ritueel van de zondebok is terug te voeren op de Bijbel, meerbepaald Leviticus 16:21. “Daar zie je dat het een ingewikkeld geheel is van rituelen”, vertelt Weyns. “De Oude Hebreeërs stuurden een bok de woestijn in. Dat maakte deel uit van een heel complex geheel van brandrituelen.”
“De Joodse priesters legden op het hoofd van de bok alle zonden van Israël en dan werd die bok de woestijn ingestuurd en aan zijn lot overgelaten. De man die de bok de woestijn inbracht, moest bij zijn terugkomst al zijn kleren wassen. Want wie weet was die ook besmet door de bok!”
Schrijf of schreeuw het uit
Het zondebokfenomeen wijst volgens Weyns op de nood aan reiniging: “Mensen moeten af en toe opnieuw kunnen beginnen. Het vernietigen van iets is de keerzijde van het opladen van nieuwe energie.”
Weyns stelt dat de geschiedenis van het zondebokfenomeen geen fraai plaatje is en geeft tips om constructief om te gaan met het aanwijzen van een schuldige: “je kunt alles wat je kwijt wil op een papiertje schrijven en eventueel in de haard steken. Of schreeuw het uit; ga maar eens tegen een muur staan, waar niemand je hoort, en brul er eens tegen. Dat heeft een psychohygiënische functie”, besluit Weyns.