Na spot en kritiek over Spoetnik V-vaccin: Vanwaar komt dat westerse wantrouwen tegenover Rusland?

Uitgerekend op de dag dat Aleksej Navalny, het gezicht van de oppositie in Rusland, werd veroordeeld tot een effectieve gevangenisstraf, kwam er deze week ook positief nieuws uit Rusland.

Het medisch tijdschrijft The Lancet publiceerde de resultaten van de derde en laatste testfase van het Russische vaccin, en daaruit blijkt dat Spoetnik V voor 91,6 procent effectief is tegen Covid-19. Dat is vergelijkbaar met de resultaten van de coronavaccins van Pfizer/BioNTech en Moderna, en een stuk meer dan het vaccin van AstraZeneca.

"Dat is niet helemaal verrassend, want Rusland hééft het wetenschappelijk potentieel", zegt Tom Casier. "Gamaleya, het onderzoeksinstituut dat dit vaccin heeft ontwikkeld, heeft een zeer sterke reputatie. Het was eerder al betrokken bij de ontwikkeling van een ebolavaccin."

Wedloop

Dat er dan toch zoveel wantrouwen was in augustus, toen het als eerste zijn vaccin registreerde, heeft Rusland ook wel zelf gezocht. "Het was wel duidelijk dat Rusland zich gehaast had en een paar procedures had overgeslagen om als eerste te kunnen uitpakken met dat vaccin. Op die manier hebben ze natuurlijk de twijfel gevoed."

Het wantrouwen wordt ook gevoed doordat we Rusland zijn gaan associëren met berichten over desinformatie, selectieve rechtspraak, doping in de atletiek, en de behandeling van oppositieleider Navalny door het autocratische beleid van president Vladimir Poetin.

Maar dat wantrouwen dateert, weinig verwonderlijk, uit de periode van de Koude Oorlog en de Sovjet-Unie, de wapenwedloop en de wedloop in de ruimte. 

Naar de wedloop in de ruimte verwijst trouwens de naam van het Russische vaccin, want Spoetnik was natuurlijk de naam van de satelliet die in 1957 als eerste ooit in een baan om de aarde werd gebracht. Toen de Russen hun grote rivalen, de Amerikanen, te snel af waren.

Rusland hinkt op wetenschappelijk vlak veel minder achterop dan vaak wordt gedacht

De jaren 50 en 60 liggen al een hele tijd achter ons, maar toch hinkt Rusland op wetenschappelijk vlak veel minder achterop dan vaak wordt gedacht, zegt Tom Casier. "Als je naar de onderzoekspartners van de EU kijkt, dan staat Rusland op de derde plaats. Ondanks de gespannen relaties en de sancties zijn er op onderzoeksvlak veel projecten blijven lopen."

Westers dedain

Toch bleek uit de reacties na de aankondiging van het Spoetnik V-vaccin niet enkel wantrouwen, maar ook wel een zeker westers dedain. Ervaren de Russen dat als een bron van ergernis?

"Russen voelen zich snel miskend en vinden vaak dat hun capaciteit wordt onderschat", zegt Tom Casier. "Bij een deel van de Russen leeft een gevoel dat Rusland in de jaren 90 door het Westen wat is vernederd, en dat men Rusland links heeft laten liggen. Een succes zoals het coronavaccin valt bij een deel van de publieke opinie wel goed, als een bewijs dat Rusland toch nog wel mee kan."

Koude Oorlog mag dan verdwenen zijn, het wantrouwen dat ermee samenhing, leeft nog altijd verder

Ook decennia na de val van de Sovjet-Unie is onze perceptie van Rusland nog altijd sterk gekleurd door het koudeoorlogsdenken. "Rusland heeft altijd een dubbele houding gehad", duikt Casier even de twintigste eeuw in. "Op sommige momenten heeft het een centrale rol gespeeld, zoals tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Op andere momenten waren ze dan weer geïsoleerd van de rest van Europa, denk aan de Koude Oorlog. De perceptie van Rusland is altijd mee geëvolueerd met de rol die het innam in de Europese politiek."

Toch is er al veel vroeger, ten tijde van de Verlichting, een kanteling ingezet in de beeldvorming, zegt Casier. "Terwijl Europa tot dan vooral wordt bekeken in termen van noord-zuidtegenstellingen, is die beeldvorming omgeslagen naar een tegenstelling tussen oost en west. Die tegenstelling leeft nog heel sterk in ons onderbewustzijn, en is nog verscherpt door de Koude Oorlog en door wat een Russische diplomaat "de fantoompijn van de Koude Oorlog" heeft genoemd. De Koude Oorlog mag verdwenen zijn, maar het wantrouwen dat ermee samenhing, leeft nog voor een groot deel verder."

Beluister het gesprek met professor Tom Casier in 'De Wereld Vandaag': 

Bron: vrtnws.be en 'De Wereld Vandaag'