Nieuw onderzoek toont aan: N-VA wist twijfelaars en Vlaams Belang-kiezers te overtuigen tijdens campagne en bleef zo grootste partij

Tegen de verwachtingen in bleef de N-VA afgelopen verkiezingen de grootste partij van Vlaanderen. Vlaams Belang stond jarenlang op kop in de peilingen. De partij wist op 9 juni fors meer kiezers te overtuigen dan in 2019, maar niet genoeg om de N-VA  - die licht verloor - voorbij te steken als grootste partij. 

Dat de N-VA de verkiezingen niet verloor, heeft ze te danken aan een sterke campagne. De laatste maanden voor de verkiezingen won de partij heel wat kiezers voor zich. Dat blijkt uit een analyse van de zogenoemde kiezersbewegingen afgelopen jaren door politicologen van de Universiteit van Antwerpen. 

Hoe verliep dit onderzoek?

De bedoeling van het onderzoek is om de beweging van kiezers doorheen de tijd over de verschillende partijen heen na te gaan. De onderzoekers gaan na op welke moment mensen voor welke partij zouden stemmen of effectief stemden. Voor deze analyse baseerden de onderzoekers zich op een steekproef waarbij bijna 4.000 kiezers aangaven op wie ze stemden in 2019, op wie ze dachten te stemmen enkele maanden voor de verkiezingen (februari 2024) en op wie ze effectief stemden in juni 2024.

Vlaams Belang leek bij aanvang van de campagne, in februari, af te steven op een duidelijke verkiezingsoverwinning. Tijdens de maanden die volgde, maakte de N-VA een sterke remonte. Uiteindelijk kwam het bijna terug uit bij de uitslag van 2019. Vlaams Belang maakte een serieuze groei door na de verkiezingen van '19, maar die groei stagneerde tijdens de campagne.

De onbesliste kiezer maakt het verschil

Het onderzoek toont niet alleen dat de N-VA tijdens die laatste maanden kiezers wist te overtuigen, maar ook precies welke kiezers. 

In de eerste plaats kon de partij veel onbesliste kiezers aantrekken. Die groep bestaat uit jongeren die voor het eerst gingen stemmen en kiezers die in februari nog niet wisten op welke partij ze een paar maanden later zouden stemmen.

"Je ziet dat tussen 2019 en het begin van de campagne heel veel Vlamingen onbesliste kiezers geworden zijn. In februari 2024 was dat nog meer dan 17 procent, een erg hoog aantal. De groep onbeslisten was groter dan alle partijen, behalve Vlaams Belang", legt politicoloog Stefaan Walgrave (UAntwerpen) uit. 

Van die grote groep kiezers kon de N-VA er een kwart overtuigen, een pak meer dan de andere partijen.

De onderzoekers denken dat een groot deel van die onbesliste kiezers dat de N-VA binnenhaalde ook in het verleden al voor de partij stemde, maar afgelopen jaren twijfelden. "De Wever is erin geslaagd de mensen die hun loyaliteit aan de partij even on hold hadden gezet, opnieuw voor zich te winnen", denkt Walgrave. 

De grafiek toont het grote belang aan van de campagne op de onbesliste kiezers. "Er vielen nog veel stemmen te rapen tijdens de campagne. Daarom zie je dat het percentage van de partijen die onbesliste kiezers wisten te overtuigen, nog significant gestegen zijn in de laatste maanden. Enkel de radicale partijen wisten niet of nauwelijks kiezers bij te winnen in de laatste maanden. PVDA heeft zelfs kiezers verloren tijdens de campagne", legt Walgrave uit. Vlaams Belang wist slechts 7,6 procent van de onbesliste kiezers te overtuigen, PVDA bijna 5 procent.

Kiezers die naar Vlaams Belang waren overgestapt teruggewonnen

De N-VA wist niet enkel meer onbesliste kiezers aan te trekken dan Vlaams Belang, ze snoepte ook kiezers af van de partij tijdens de campagne. 10 procent van de mensen die in juni op de N-VA stemde, gaf in februari nog aan dat ze het bolletje van Vlaams Belang zou kleuren. Dat is de grootste verschuiving tussen twee partijen in Vlaanderen tijdens de campagne. 60 procent van de kiezers die uiteindelijk op de N-VA stemden gaf ook in februari al aan dat te zullen doen. 

De grootste verschuivingen tussen partijen onderling gebeurden niet tijdens de campagne maar in de jaren daarvoor. Bekijk hier het overzicht van de kiesverschuivingen per partij tussen de verkiezingen van 2019 en 2024.

De N-VA slaagde erin een deel van die verschuivingen die de afgelopen jaren plaatsvonden terug te draaien. Van de kiezers die op de N-VA stemden 2019, stapte er in 2024 ongeveer 20 procent naar het Vlaams Belang. Een deel daarvan wisten ze net voor de verkiezingen terug voor zich te winnen. 

Hoe slaagde de N-VA erin om de meeste onbesliste kiezers aan te trekken en stemmen weg te kapen van Vlaams Belang? "We kunnen op basis van dit onderzoek niet zeggen waarom de mensen dan toch voor de N-VA kozen of op welk moment in de campagne ze dat precies besloten hebben", aldus Walgrave. "Maar mijn indruk was dat Bart De Wever echt zeer aanwezig was in de campagne. Hij is veel in debat gegaan en trok de aandacht naar zich toe in programma’s zoals 'Het conclaaf' en 'Eerste keus'."

"Hij heeft zijn pijlen ook echt op Vlaams Belang gericht. Hij heeft voor het eerst heel duidelijk gezegd dat hij niet met hen zal besturen. Hij heeft daarnaast geprobeerd om de verschillen tussen zijn partij en Vlaams Belang te benadrukken, bijvoorbeeld als het ging over ethische thema’s of de weg naar Vlaamse onafhankelijkheid."

Slechte campagne Open VLD? Niet volgens de cijfers

Open VLD behaalde een dramatisch verkiezingsresultaat. Al moeten de Vlaamse liberalen de oorzaak daarvoor volgens de cijfers niet zoeken in de campagne. In februari waren ze de kleinste partij, tijdens de campagne sprongen ze nog over PVDA en Groen. Een groot deel van kiezers die Open VLD nog wist te overtuigen waren onbesliste kiezers en first time voters.

"Er is veel kritiek gekomen op de campagne van de Open VLD en de strategie van premier Alexander De Croo. Maar de cijfers tonen dat de liberalen geen extra kiezers verloren hebben tijdens de campagne. Ze hebben het tij niet helemaal kunnen keren, maar het is niet zo dat de neergang versneld is tijdens de campagne."

Ook in Wallonië bepaalde onbesliste kiezer de uitslag

In Wallonië won MR overtuigend de verkiezingen. Les Engagés vonden zichzelf heruit en werden de derde partij, net na de PS. Ook in Franstalig België maakte de onbesliste kiezer het verschil. Die groep was er nog groter dan in Vlaanderen. Een kwart van de kiezer wist in februari nog niet op wie ze zou stemmen. 

Walgrave: "MR en Les Engagés hebben er daarvan significant meer kunnen binnenhalen dan de andere partijen. Daarnaast heeft bijvoorbeeld Les Engagés nog kiezers kunnen weghalen bij PS, veel meer dan de PVDA bijvoorbeeld. De PS zelf heeft dankzij de campagne standgehouden, in februari gaven nog veel minder mensen aan om voor de Franstalige socialisten te zullen gaan stemmen."

Grote volatiliteit

Bijna 4 op de 10 Vlaamse kiezers switchte tussen de verkiezingen van 2019 en 2024 van partij. Dat zorgt voor veel en ingewikkelde kiezerbewegingen doorheen de jaren, zeker als we de tussentijdse voorkeuren in rekening brengen. Onderstaande grafiek vat alle stromen samen die de onderzoekers vaststelden. 

Bekijk ook in detail de kiezersbewegingen per partij

Bron: vrtnws.be en De Ochtend