Nieuwe 'Emmanuelle' uit, maar waarom zit originele erotische film na 50 jaar nog in ons collectieve geheugen?

Het begint allemaal met het boek 'Emmanuelle' van Emmanuelle Arsan, het pseudoniem van Marayat Rollet-Andriane, de vrouw van de Franse diplomaat Louis-Jacques Rollet-Andriane. Dat komt in 1959 voor het eerst uit, wordt zonder auteursnaam gepubliceerd en in het geheim verkocht in Frankrijk. 

Het verhaal beschrijft hoe Emmanuelle haar seksuele identiteit ontdekt in Thailand. Later wordt beweerd dat het boek (mee) door man geschreven is, volgens anderen is het haar eigen werk. 

De verfilming

In 1974 komt de verfilming van 'Emmanuelle' uit. Het Franse erotische drama is geregisseerd door Just Jaeckin die eigenlijk modefotograaf is. Hij omringt zich wel met mensen met meer expertise in het filmvak, zoals scenarist Jean-Louis Richard, die tot dan vaak met regisseur François Truffaut gewerkt had. 

De jonge Nederlandse actrice Sylvia Kristel speelt de hoofdrol. Zij heeft in die tijd een relatie met schrijver Hugo Claus (die tijdens de opnames in Thailand ook nog mee aan de film schrijft, red.). Ze zal er wereldberoemd door worden, maar het personage 'Emmanuelle' ook maar moeilijk van zic

"Voor Frankrijk, dat toch al een vrij liberaal land is, is 'Emmanuelle' op dit moment nog een stap verder", legt Anke Brouwers, docent filmgeschiedenis KASK School of Arts en auteur, uit.

"Er was net een nieuwe regering die na de dood van president Pompidou wilde tonen dat ze vrijgevochten was. Die bekende poster met Kristel met blote borsten hing in het centrum van Parijs. Dat dat kon, frontaal vrouwelijk naakt midden in de stad, is wel een mijlpaal." 

'Emmanuelle' is ook een van de eerste erotische films die wereldwijd via een grote Hollywoodstudio wordt uitgebracht. Het loopt meteen storm voor de film. In een bioscoop in Parijs is 'Emmanuelle' zelfs meer dan 10 jaar onafgebroken te zien. 

"In die periode kon er wereldwijd wel al veel, in de VS waren de censuurregels al aangepast, omdat ze met leeftijdscategorieën werkten", zegt Brouwers. Toch kon je in sommige landen nog steeds niet zomaar naar de ongecensureerde film gaan kijken. Zo worden er in Groot-Brittannië eerst een masturbatie- en een verkrachtingsscène uitgeknipt. 

Regisseur Just Jaeckin noemde 'Emmanuelle' in een interview met Le Parisien in 2020 (2 jaar voor zijn overlijden, red.) nog "een film die de wereld veranderd heeft". 

"Midden jaren 70 zitten we in het tijdperk van de anticonceptiepil, de abortuswet. 'Emmanuelle' heeft een opening gemaakt naar het brede publiek in vergelijking met de pornografische films die in achterafzaaltjes getoond werden waar enkel mannen naartoe kwamen. Deze film was in de gewone filmzalen te zien. Het is ongelofelijk dat het succes van de film te danken is aan de vrouwen die hun man er mee naartoe namen." 

Toch levert 'Emmanuelle' hem op dat moment zeker niet alleen lof op en wordt hij door velen verguisd. Een feministisch modeblad wil niet langer samenwerken met hem. Hoewel geprobeerd wordt om het verhaal in de markt te zetten als dat van een vrijgevochten vrouw, vinden veel feministes het gewoon een uiting van de gangbare mannelijke fantasieën. 

Het Sylvia Kristel-effect

"Het is nu nauwelijks voor te stellen dat die film in de jaren 70 zo’n ophef veroorzaakte", zegt VRT-filmjournalist Lieven Van Gils. "Veel had het niet om het lijf, letterlijk noch figuurlijk." 

"Het was voor het eerst dat je zo’n (soft)erotische film kon gaan bekijken in een gewone zaal. Vroeger moest je daarvoor naar een seksbioscoop. En dat was wel een gamechanger. Het gevolg was een stormloop. En Sylvia Kristel was van de ene op de andere dag een wereldster."

Dat de film bij ons zo'n cultstatus gekregen heeft, heeft volgens Brouwers ook veel te maken met Sylvia Kristel. "Dat ze een Nederlandse actrice was, brengt het nog dichterbij…"

"Het is boeiend om te zien hoe zij dat personage afstandelijk en passief speelt. Je kan dat zien als een teken van controle van haar kant, dat ze toch baas blijft over de situatie, tegelijk zien anderen daar dan weer een soort van mannelijke fantasie in, zij als passieve sekspop." 

Enkele fragmenten uit de recensie uit 1974 in het tijdschrift Film & Televisie

Het verhaal van een jonge Parijse vrouw, die op zoek gaat naar haar seksuele persoonlijkheid, is in de grond een erg agressief gegeven. Maar Jaeckin filmt die hele agressiviteit weg onder een tere kleurenfotografie, à la Hamilton (Britse fotograaf die wazige portretten van naakte adolescente meisjes maakte, red.), (...) 

Vooral Kristel is een belangrijke faktor (sic), naar mijn gevoel althans, in het sukses (sic) van de film. Zij lijkt wel een martelares van de bedreigde kuisheid, (...), een engel die voortdurend wordt begeerd en misbruikt, maar die toch altijd hetzelfde blijft. (...) 

Goed, maar dit alles kan uiteindelijk niet verdoezelen dat Emmanuelle niets anders is dan een bloot- en hijgfilm. Coïtussen hebben uitsluitend plaats in de verbeelding van de toeschouwer, orgasmen op de klankband, naakt heeft alleen betrekking op vrouwen, erotiek is iets waar veel over gesproken wordt, kortom, een heel banale film.

Veel 'Emmanuelle'-films volgen

Om het succes te verzilveren, volgt er in 1975 al meteen een tweede 'Emmanuelle'-film. Sylvia Kristel speelt er opnieuw de hoofdrol in. 

Daarna volgen nog een hele reeks vervolgfilms in de bioscoop, vervolgen die uitsluitend voor tv of dvd bedoeld waren en ook veel niet-officiële vervolgfilms, die zelfs de titel verkeerd spellen om aanklachten voor plagiaat te vermijden. 

Volgens Brouwers zijn die sequels ook een van de redenen waarom de film in het collectieve geheugen is blijven hangen. "Zo is 'Emmanuele' heel de tijd in the picture gebleven. Daarnaast kan ik mij voorstellen dat het voor veel mensen zeker een nostalgisch kantje heeft. Het zijn misschien de eerste naaktbeelden die je gezien hebt, dat blijft hangen. Die films werden uiteindelijk ook gewoon 's avonds op tv uitgezonden." 

'Emmanuelle' anno 2024

'Emmanuelle', anno 2024, met Noémie Merlant in de hoofdrol, is vanaf vandaag in de zalen te zien. Regisseur Audrey Diwan kreeg het boek van haar producenten. "Ik heb het gewoon voor mezelf gelezen, ik heb de film ook nooit gezien", vertelt ze in een gesprek met Lieven Van Gils. "Ik heb uiteindelijk wel de eerste 10 minuten bekeken en dan had ik al door dat die niet voor mij bestemd was." 

De kernvraag die bij Diwan overbleef is of er in onze maatschappij nog plaats is voor erotiek? "We worden overspoeld met pornografische beelden. Erotiek heeft vooral met verbeelding te maken. Ik vroeg me af of we op basis daarvan nog een verhaal konden opbouwen?"

Het verhaal van Diwan begint met een succesvolle, sterke vrouw die geen genot meer voelt. "Hoe kan je opnieuw plezier voelen? De sleutel tot alles vandaag lijkt het presteren: je moet slagen, je moet van alles in het leven op een optimale manier genieten."

De regisseur en het publiek maken een erotische film volgens haar samen. "Porno dringt iets op en toont alles meteen. Je wordt gevoed, maar je bent passief. Bij erotiek zet je als maker met jouw verbeelding de verbeelding van de kijkers aan het werk. Zij kunnen er hun eigen fantasieën en verlangens op projecteren." 

Het was dan ook al snel duidelijk dat Diwan niet slaafs het boek wilde volgen. "Wanneer je Emmanuelle zegt, zeg je: de Franse vrouw. Waar staat die voor? Wat voelt ze? Mijn antwoord is dat we allemaal op zoek zijn naar kunnen loslaten. In die zoektocht gaat het ook over aanvaarden dat je imperfect en kwetsbaar bent." 

Brouwers is dan ook zeer benieuwd naar hoe Diwan dit in beeld zal brengen. "Er is een tijd veel ongemak geweest om seksualiteit en verleiding in beeld te brengen. Zoveel zelfs dat die scènes er in sommige Amerikaanse films vaak ook uit gelaten werden. Dat gaat altijd in fases. In de jaren 80 en begin jaren 90 was er een stroom erotisch getinte films, denk maar aan films als 'Body heat' en 'Basic instinct'. Nu denk ik dat er ook weer een kleine ommekeer bezig is. "  

Bron: vrtnws.be en De Ochtend