Opkomstcijfers verrassend laag: meer dan een derde van de Vlamingen bleef thuis

De afschaffing van de opkomstplicht heeft heel wat Vlamingen doen beslissen om vandaag thuis te blijven. Dat blijkt uit de officiële opkomstcijfers. Gemiddeld kwam 63,6 procent van de kiezers opdagen.

In bijna alle grote steden ligt dat percentage nog lager. In Oostende, Antwerpen, Hasselt en Aalst gaat het om ongeveer 60 procent. Steden als Mechelen, Genk, Roeselare en Sint-Niklaas schommelen rond de 62 procent. Leuven is met 67,4 procent het buitenbeentje onder de centrumsteden.

Het opkomstcijfer schommelt in Vlaanderen tussen de 60 en de 70 procent, het beeld is erg diffuus. 

Sommige gemeenten laten opvallend hoge of lage cijfers optekenen. In het Oost-Vlaamse Eeklo ging maar 53,7 procent van de kiezers stemmen. Dat is meer dan 25 procent minder dan in het kleine Mesen. Het opkomstcijfer ligt er op 81,7 procent. 

Vooral in de rand rond Brussel en in Limburg, aan de grens met Nederland, ligt het cijfer lager dan in de rest van Vlaanderen. De gemeenten duiken er allemaal onder de 60 procent. 

Lager dan verwacht

De opkomstcijfers liggen lager dan experts hadden verwacht. Op voorhand werd voorspeld dat het gemiddelde opkomstcijfer vandaag tussen de 70 en de 80 procent zou liggen. 

Opkomstcijfers van zo'n 60 procent, het verbaast ook UGent-politicoloog Herwig Reynaert, zo zegt hij bij persagentschap Belga. "Omdat het over de lokale verkiezingen gaat. Ik had in ieder geval zelf ook gedacht dat de cijfers hoger gingen zijn. Dit is het nabije bestuur, mensen kunnen stemmen voor hun eigen stad en gemeente. Ze kennen veel mensen die op die lijsten staan."

"Meestal zie je de eerste keer dat je van opkomstplicht naar stemrecht gaat, dat het aantal mensen die stemmen zakt. Maar meestal is dat toch iets dat geleidelijk aan en doorheen de jaren zakt. En niet meteen een heel grote duik neemt."

Geen drukte in stembureaus

Eerder op de dag werd al duidelijk dat veel Vlamingen geen gebruik zouden maken van hun stemrecht. Beelden op sociale media, maar ook in Het Journaal vanmiddag spraken al boekdelen. In een stembureau in Aarschot telde voorzitter Stijn zo'n 400 kiezers, van de 750 die hij er verwachtte. "Dat is dus een opkomst van iets meer dan 50 procent in dit bureau. Ik had eerder op 80 procent gerekend. Ik vind het bizar.

Ook de cijfers uit andere gemeenten liggen in de lijn van de eerste officiële cijfers. Volgens burgemeester Theo Francken (N-VA) was in Lubbeek om 14 uur 63 procent van de kiezers naar het stembureau afgezakt. In Mechelen lag het opkomstcijfer (in 16 van de in totaal 60 stembureaus) rond 13.30 uur op iets meer dan 50 procent. In Bredene zou het cijfer rond 65 procent liggen. Ook in Nijlen is dat de tendens: na enkele volledig getelde bureaus gaat het om voorlopig om 62 procent. 

"Het lijkt erop dat het een heel gemengd beeld zal zijn, maar dat er op verschillende plekken erg lage opkomstcijfers zijn. Als die trend zich doorzet, wordt dat het feit van de dag", zegt politiek journalist Ivan De Vadder. 

Wie wint of verliest daarbij?

"Als dit cijfer klopt zitten we op het niveau van Nederland de eerste verkiezing na de afschaffing van de opkomstplicht in de jaren 70", zo reageert politicoloog Johan Ackaert (UHasselt). "Toen bleef iets meer dan een derde van de kiezers thuis. Ondertussen is men daar geëvolueerd naar de helft van de kiezers die niet meer komt opdagen voor de gemeenteraadsverkiezingen."

"Vooral jongeren zouden niet opdagen en ook oudere kiezers komen niet af", stelt politicoloog Carl Devos (UGent). "De vraag is dan: heeft dat een impact op de verdeling van de stemmen? Wellicht wel. Maar wie wint en wie verliest daarbij? Dat wordt heel spannend vandaag."

Of het verkiezingsresultaat dan wel representatief is voor de gehele bevolking? "Representatief is een verkiezing altijd", zegt Stefaan Siers, professor politicologie aan de KU Leuven, bij Belga. "Het is ook een aanduiding dat een deel van de mensen het systeem of de partijen niet ondersteunt." Hij spreekt dan ook van een "signaal naar de politiek".

"De Vlaamse regering heeft beloofd om het effect van de opkomstplicht te evalueren", vult Ivan De Vadder aan. "Dit lijkt me wel een element om in die evaluatie mee te nemen."

"Laat je stem horen"

Niet alleen experts, ook de politici zelf zijn verrast over de cijfers. In 2021 besliste de Vlaamse regering om de opkomstplicht af te schaffen. Deze verkiezingen zijn de eerste waarbij de nieuwe regels van kracht zijn. 

Bart Somers (Open VLD), die als Vlaams minister van Binnenlands bestuur de drijvende kracht was achter de afschaffing van de opkomstplicht, is verrast. "Ik denk dat iedereen verbaasd is over de lage opkomst. Maar laat ons nog even wachten tot de definitieve cijfers gekend zijn."

Hij staat nog steeds achter de afschaffing. "Als je kijkt naar onze buurlanden waren we zowat het enige land in de Europese Unie waar er nog opkomstplicht was en dat is niet de juiste manier om mensen deel te laten nemen aan de democratie. Ik denk dat we nu mensen moeten overtuigen om te gaan stemmen, de inzet van de verkiezing moet duidelijk zijn. Ik denk wel dat we daarin geslaagd zijn."

Ook Vlaams minister Hilde Crevits (CD&V) is enigszins bezorgd over de opkomstcijfers. Het leidde zelfs tot een oproep in onze verkiezingsmarathon. "Ga alsjeblieft stemmen, het is voor het niveau dat het dichtst bij de mensen staat, het lokale niveau. Het is niet meer verplicht, maar het is een recht. Laat je stem horen voor de gemeente en voor de provincie."

Groen co-voorzitter Jeremie Vaneeckhout spreekt op X over een "historische vergissing" om de opkomstplicht af te schaffen. "Bij de bespreking van het decreet in 2021 probeerde ik urenlang Open VLD op andere gedachten te brengen. CD&V en iets minder de N-VA stemden met lange tanden toe. Onbegrijpelijk, zo blijkt."

Maar Aarschots Open VLD-burgemeester Gwendolyn Rutten vindt niet dat de opkomstplicht opnieuw moet worden ingevoerd voor de lokale verkiezingen. "Zelfs als de opkomst veel lager zou zijn dan verwacht, mogen we de mensen niet opnieuw verplichten om te stemmen. Als er veel minder mensen opdagen, moet de politiek in eerste instantie naar zichzelf kijken en conclusies trekken."

Bron: vrtnws.be en De Ochtend