Pas op voor 'healthwashing': producten worden in de supermarkt gezonder voorgesteld dan ze zijn

Elke week duikt de podcast 'Het uur van de waarheid' in de wereld van onlinebedrog, desinformatie en misleiding. Ook dit onderwerp komt uit de podcast. Alle afleveringen vind je hier.

'Extra eiwit', 'rijk aan vezels' of 'laag in vetten'. Wie tegenwoordig naar de supermarkt gaat, heeft het vast al opgemerkt. Er staat veel op onze verpakkingen. Naast woorden worden op producten ook fruit en groenten afgebeeld. Hoe moeten we deze verpakkingen nu lezen? En wanneer is een product misschien minder gezond dan de verpakking laat uitschijnen? 

Low fat chips of 'rijk aan calcium'

Volgens Sarah Dries, voedingsdeskundige van het Vlaams Instituut Gezond Leven, zijn er twee soorten claims die op een verpakking gezet worden. Je hebt enerzijds gezondheidsclaims die iets zeggen over het gezondheidsvoordeel dat je zou hebben als je een product consumeert, bijvoorbeeld 'rijk aan calcium'. Anderzijds heb je voedingsclaims, zoals 'extra vezels' of 'rijk aan eiwit'. Die claims zeggen dus iets over de voedingswaarden die erin zitten. Dit zijn vastgelegde waarden en streng gereguleerd sinds 2021 in Europa.  

Maar volgens Tim Smits, professor persuasieve marketingcommunicatie aan de KU Leuven, is het probleem dat deze voedingsclaims enkel focussen op wat er goed is aan het product en niet op wat er niet goed is. “Consumenten zijn hier gevoelig aan, ze veralgemenen deze termen en denken dat het hele product gezond is.” 

“Een bekend voorbeeld zijn low fat chips, waarbij het vet in de bereiding soms vervangen wordt door ingrediënten die leiden tot meer koolhydraten.”, aldus Smits. 

Bovendien zijn deze voedingsclaims volgens Dries een vorm van marketing. "Het zijn vooral de producten die wat extra marketing willen die dit soort voedingsclaims gebruiken. Basisproducten die vaak veel rijker zijn aan voedingsstoffen steken daar minder tijd en moeite in omdat ze tot het gamma van de basisproducten behoren."

Fruit op de verpakking

Niet alleen termen en woorden worden massaal op onze verpakkingen gezet. Maar ook afbeeldingen. Zo staan er op veel producten, zoals yoghurt of ontbijtgranen, fruit of groenten afgebeeld. 

"De regel hierbij is: als een ingrediënt afgebeeld staat op de verpakking, dan moet het vermeld staan in de ingrediëntenlijst. Er moet aangeduid staan hoeveel van het ingrediënt aanwezig is in het eindproduct, vaak wordt dit uitgedrukt in een percentage.

“Het mag ook een afgeleide zijn van het product. Op de verpakking van Fruitella snoepjes staan bijvoorbeeld aardbeien afgebeeld, maar daar zit enkel aardbeiensap in.”

Volgens Smits overtuigen deze visuele cues ons nog meer. "Uit onderzoek blijkt dat mensen denken dat het gezond is want er staat fruit op." Dit bevestigt Dries ook. "Hoe meer kleurrijke verpakkingen je hebt waar fruit en granen opstaan, hoe meer mensen het gaan linken met een gezond product. Hier wordt 'healthwashing' op toegepast."

Naast termen en afbeeldingen worden we ook door de verpakking zelf misleid. Verschillende soorten verpakkingen hebben een ander effect op hoe gezond of hoe duurzaam we denken dat een product is. "Als je tomaten verpakt in een kartonnen doosje lijken ze duurzamer dan in een plastieken doosje.", zegt Smits. 

Nutriscore

De nutriscore geeft meer informatie over de voedingswaarde van een product. Producten krijgen een score van A tot E, waarbij A het gezondst is. Hoe meer vetten of suikers in een product zitten, hoe groter de kans op een hoge - minder gezonde - nutriscore. Een aantal elementen spelen een rol bij de toekenning van de nutriscore. De berekening gebeurt op basis van een algoritme dat wordt bepaald door een Europees Wetenschappelijk Comité.

Maar dat algoritme is niet voor elk product geschikt, vertelt Dries. "Een voordeel is dat de nutriscore een makkelijk interpreteerbaar label is. Het nadeel is het algoritme. Er zijn een paar algoritmes, een specifiek voor dranken en een voor vaste voedingsmiddelen."

"Binnen de categorie van voedingsmiddelen zijn er een paar verschillen in het algoritme, maar doorgaans is het eigenlijk één algoritme dat alle verschillende voedingsproducten met elkaar vergelijkt, wat niet voor elk product even ideaal is. De bedoeling van een nutriscore is vooral dat je die gebruikt om twee producten uit eenzelfde productgroep met elkaar te vergelijken.", aldus Dries. 

Zo raadt het Vlaams Instituut Gezond Leven aan om de nutriscore te gebruiken om bewerkte producten met elkaar te vergelijken zoals verschillende soorten broodbeleg of ontbijtgranen. Of je kan het gebruiken voor samengestelde producten zoals kant-en-klaarmaaltijden. 

Waar let je best dan op?

Dries raadt aan om zoveel mogelijk basisproducten te consumeren. "Kies voor een product waarvan je snapt wat erin zit, waarvan je snapt wat de producten zijn in de ingrediëntenlijst. Bij voorkeur zijn dat zo min mogelijk bewerkte producten." 

Volgens Smits moeten we onszelf ook niet te veel druk opleggen. "Als je hier bewuster mee wil omgaan, durf dan voorbij de verpakking te kijken. Kijk niet naar de afbeeldingen of claims die erop staan. Een nutriscore kan je helpen om je keuzes toch wat richting te geven, maar besef vooral dat je sowieso beïnvloed wordt. Mensen denken altijd dat ze hier niet gevoelig voor zijn maar geloof me, iedereen wordt beïnvloed."

Bron: vrtnws.be en 'Het uur van de waarheid'