Verkrachting als oorlogswapen: "Bewuste strategie om mensen te dehumaniseren en te vernederen"

Mensenrechtenorganisaties zoals Human Rights Watch klagen al langer aan dat er grove mensenrechtenschendingen zouden gebeuren door Russische soldaten in Oekraïne. Naast doden en martelen van burgers, gaat het in veel gevallen ook om seksueel geweld, aanranding of verkrachtingen.

Professor sociale wetenschappen Touquet die onderzoek doet naar slachtoffers van conflict-gerelateerd seksueel geweld, is niet verbaasd over die berichten. "Dat hoor je in elk conflict", zegt ze in "De ochtend". "Tijdens het conflict in Oost-Oekraïne vanaf 2014 waren er ook al rapporten over seksueel geweld."

Machtsverschil

In een gewapend conflict krijg je een groot machtsverschil tussen mensen. "Een soldaat met een wapen heeft een enorme macht over een ongewapende burger die in een schuilkelder zit", legt ze uit. "En die macht kan soms misbruikt worden. Daarnaast heb je de dehumaniserende retoriek uit Moskou die het proces versnelt."

Volgens Touquet wordt verkrachting bewust als oorlogswapen gebruikt. "Het is een vaak gebruikte strategie om mensen te dehumaniseren of te vernederen", legt ze uit. "Je doodt mensen niet, maar je traumatiseert ze. Je treft er meteen ook de hele gemeenschap mee. Je ontmoedigt ze of je jaagt ze weg."

Daarnaast is er volgens Touquet binnen het Russische leger ook een cultuur die seksueel geweld normaliseert. "Er is bijvoorbeeld een ontgroeningsritueel (red. Dedovsjtsjina, letterlijk: "bewind van de grootvaders") dat een hele tijd duurt, dat heel gewelddadig is en waarbij ook seksueel geweld gebruikt wordt", legt ze uit.

"Het Russische leger is daar lang niet uniek in. Het gebeurt ook in andere legers, maar het is bij hen wel erg extreem. Je kunt je voorstellen als er zo’n cultuur heerst in de plaats waar je werkt, dat seksueel geweld genormaliseerd wordt." Al benadrukt ze wel dat het niet zo is dat slachtoffers automatisch ook daders worden.

Straffeloosheid

De precieze omvang van seksueel geweld in een conflict is zeer moeilijk vast te stellen. "In de Bosnische oorlogen zijn er schattingen van tussen de 20.000 en 50.000 verkrachtingen", zegt Touquet. "Je merkt dat die cijfers erg uiteen liggen. Je kunt er van op aan dat je elk verhaal dat je hoort zeker maal een factor kunt doen."

Ook mannen worden het slachtoffer van seksueel geweld in conflicten, zegt Touquet. Bijvoorbeeld bij ondervragingen, maar ook in zogenoemde "filtratiekampen" in Rusland. "Zo’n kamp is altijd een plek met grote machtsverschillen waar mensen misbruik kunnen maken van hun macht", zegt ze.

De vraag is dan of de daders van seksueel geweld in Oekraïne ook ooit gestraft zullen worden. De laatste jaren is er zeker wat internationaal recht betreft wel wat vooruitgang geboekt. Zo zijn zowel voor het Rwandatribunaal, het Joegoslaviëtribunaal als het Internationaal Strafhof al (oorlogs)misdadigers veroordeeld voor verkrachtingen.

Toch blijft het niet evident. "Er is een grote cultuur van straffeloosheid rond seksueel geweld", zegt de expert erover. "Daders maken misbruik van het feit dat het zo moeilijk te bewijzen is." Daarnaast speelt lokaal in Oekraïne nog mee dat volgens Touquet de plaatselijke onderzoeksrechters niet goed getraind zijn om om te gaan met seksueel geweld en dat het niet goed is gespecifieerd in het Oekraïense recht.

Bron: vrtnws.be en De ochtend

Beluister het gesprek  met Heleen Touquet in "De ochtend"