Ward Bogaert en Ine Van Wymersch over de podcast 'Drie dagen' en hun worstelingen en dilemma's

Ine van Wymersch: "Ik kreeg op een dag telefoon van Elvire, die op zoek was naar haar jeugdrechtbankdossier. Ze was als kind in een instelling geplaatst maar uit de periode vóór haar zevende levensjaar had ze geen enkele herinnering meer.  Voor haar was het zeer belangrijk dat haar levensgescheidenis gereconstrueerd werd. Ik stond op het punt haar uit te leggen dat ze daarvoor niet bij mij moest zijn, toen ik haar hoorde zuchten, voor de zoveelste keer van het kastje naar de muur gestuurd, en dan was er iets in mij dat zei: ik wil die vrouw toch helpen.  Toen ik haar per mail liet weten dat we haar dossier gevonden hadden, antwoordde ze met één zinnetje: ‘Dank u, dan mag ik nu euthanasie’. En dat sloeg in als een bom. Ik dacht, in welk verhaal ben ik nu terechtgekomen? Later vertelde ze me, ‘ik wil weten waarvan ik kom, vóór ik kan gaan’, en dat is een heel legitieme eis. Je moet weten waar je wieg stond, in haar geval overduidelijk op drijfzand, om verder te kunnen."

Elvire wil euthanasie wegens ondraaglijk psychisch lijden. Wat houdt dat lijden in? Van Wymersch: "In het begin denk je  dat haar lijden vooral zit in alles wat haar overkomen is. Maar gaandeweg besef je dat alles draait om een positie die ze niet kan innemen in de maatschappij. Namelijk, de rol van moeder. Als ze die niet kan opnemen heeft het leven voor haar geen zin. De vrouw die voor mij zat, was  niet iemand van wie je zou zeggen, ik zie het aan alles dat ze dood wil. Ze maakte een levendig indruk, ze had zelfs humor. Dus ik vroeg haar ook waarom ze euthanasie wou.  Haar antwoord: 'Het hoeft voor mij allemaal niet meer, ik wil alleen nog een brief  schrijven aan mijn kinderen waarin ik uitleg waarom ik euthanasie wil." Die brief was een vraag van haar artsen, om te vermijden dat de geschiedenis zich zou herhalen. Want net omdat ze geen zicht had op haar verleden, werd jaar toekomst gehypothekeerd. Dus moesten de kinderen haar versie van haar verhaal kunnen lezen. Maar het schrijven van die brief bleek een probleem want Elvire is laaggeletterd, ze kan amper lezen en schrijven. Dus besliste ik om die brief voor haar te schrijven. En die brief is dan een boek geworden. Omdat het verhaal van Elvire een verhaal van vele Elvires kan zijn. En omdat Elvire zelf laaggeletterd is, leek het ook een goed idee om een podcast te maken. Zodat we alle Elvires kunnen bereiken."

Ward Bogaert: "Die brief moet trouwens niet alleen duidelijkheid verschaffen over het verleden maar ook over het heden.  Want de kinderen waren/zijn voor alle duidelijkheid niet op de hoogte van de doodswens van hun moeder." Van Wymersch: "Het is de uitdrukkelijke vraag van Elvire om de kinderen hier niet in te betrekken, omdat ze de kinderen hier geen verantwoordelijk in wil geven. Dat lijkt contradictorisch, maar als je het hele verhaal kent, weet je dat het net uit zorgzaamheid is dat ze kinderen niet in de euthanasieprocedure wil meesleuren."

December 2018 trokken Ward Bogaert en Philip Heymans samen met Ine Wymersch drie dagen naar zee om het verhaal van Elvire vast te leggen.  Ward Bogaert: "Het was een idee van Ine om naar zee te trekken.  We spraken af in een soort nep vissershuisje in een bungalowpark.  We waren op zoek naar neutraal terrein, en een plek die de gelegenheid gaf om af en toe letterlijk uit te kunnen waaien.  Het was aanvankelijk een heel bizarre en ongemakkelijke situatie. Toen Philip Heymans en ik daar aankwamen, was het enige wat wij van Elvire wisten dat zij wou sterven.  Hoe begin je dan aan zo'n gesprek? Er zijn geen veilige vragen. Er bleek weinig nodig om de sfeer te doen omslaan. Je kan de olifant in de kamer niet ontwijken. Hoe veilig een onderwerp ook leek, het kon al snel een pijnlijke herinnering naar boven brengen." Van Wymersch: “Het toont aan hoe allesomvattend psychisch lijden eigenlijk is, en hoe ondraaglijk. Als elke stap die je zet je pijn doet.”

Bogaert: "Maar het lastigste van die drie dagen en de periode daarna was dat Elvire ons formeel verboden had om contact op te nemen met haar kinderen. Terwijl ze had gezegd: het enige dat mijn pijn kan doen verdwijnen, is dat mijn kinderen op een dag weer aan mijn deur staan. Dat brengt je in een heel lastig parket. Als mens en als journalist.  Als mens: je natuurlijke reflex is dat je iemand moet helpen, moet redden. Maar de enige manier waarop dit kan is door haar kinderen bij haar te brengen. Als journalist: je hebt de plicht om woord en wederwoord te geven, maar dat wederwoord ligt bij de kinderen. Ik had een gevoel van medeplichtigheid of schuldig verzuim.  Ik worstelde voordurend met de gedachte: eenmaal de podcast en het boek er liggen, zal Elvire  er niet meer zijn,  en dan gaan die kinderen op ons af komen en de vraag stellen: waarom hebben jullie ons niet verwittigd?  Ik had toen geen antwoord op die vraag."

Van Wymersch: "Dat maakte dat ik soms verkrampte bij het schrijven van het boek: 'als ik snel schrijf komt Elvire dichter bij de dood, maar als ik vertraag dan stellen we haar levenseneinde uit.' We hebben het onder elkaar, Ward, Philip en ik, veel over die dilemma’s gehad. En we zijn ook het avies van anderen gaan inroepen.  Om tot het besluit te komen dat het niet aan ons was om in te grijpen. Je kan nu eenmaal geen contact opnemen met die kinderen tegen Elvires wil, en zo een bom droppen onder hun leven. Want er zijn al heel wat pogingen tot contactherstel geweest. Dat is een proces van jaren. Als het echt zo simpel was, dan was dat contact wel al sneller hersteld."

Bogaert: "Het klinkt vreemd, maar was voor ons  was het een geruststelling om te horen dat die pogingen tot contactherstel al zo vaak ondernomen waren. We hebben ook veel gehad aan rouwexpert Manu Keirse. Die zei ons: 'jullie hebben hier eigenlijk de rol van begeleider. En een begeleider is iemand die naast de patiënt loopt, op zijn tempo, in zijn richting. En zodra je iets doet dat ingaat tegen de wil van de patiënt dan ben je geen begeleider meer.' Die visie heeft voor een zekere troost en gemoedsrust gezorgd."

De vraag die velen zich stellen: hoe is het nu met Elvire? Is Elvire er nog? Van Wymersch: "We weten niet wat de toekomst brengt, wat de podcast en het boek zullen teweegbrengen. We hebben moeten leren aanvaarden dat we niet tussenkomen in het euthanasieverloop, en dat Elvire ook niet wil dat wij weten wat haar plannen op dat vlak zijn."
Bogaert: "Bij het begin van die drie dagen aan zee dachten we nog: we zijn hier om een testament op de stellen. Toen we haar de derde dag zagen wegrijden,  hadden we nog de verwachting dat we snel het bericht zouden krijgen dat ze was overleden. Maar het is een heel ander verhaal geworden.  Hoe? Dat hoor je in de podcast..."

De podcast 'Drie dagen' kan je hier beluisteren

Het boek van Ine Van Wymersch, 'Als je wieg op drijfzand staat',  is uit bij Lannoo