Meer bewijzen dat vanuit Vlaamse regering gevraagd werd om niet te communiceren over PFOS-vervuiling

Het verhaal begint bij de start van de werken aan de Oosterweelverbinding. Op dat moment - 2017 - blijkt dat de grond vervuild is met het giftige PFOS, afkomstig van de nabijgelegen 3M-fabriek. Oosterweelbouwheer Lantis én de Vlaamse regering vragen zich af hoe ze dat gaan aanpakken. Gaan ze daarover communiceren of niet? En hoe?

Er komt geen communicatie

We weten al een tijdje dat er beslist werd om niet te communiceren - een beslissing die veel kritiek oproept. De vraag die nog moet beantwoord worden: wie besliste om niet te communiceren? Daarover is al een hele tijd een spelletje over-en-weer aan de gang: was het Ben Weyts, die de voogdijminister voor Lantis is, of was het Joke Schauvliege, die bevoegd is voor Leefmilieu?

Uit een eerder via VRT NWS uitgelekte mail uit 2017 bleek al dat Lantis bij afvalstoffenmaatschappij OVAM erop had aangedrongen om te communiceren, en ondertussen bijkomende metingen in Zwijndrecht uit te voeren. Het hele politieke milieu kreeg die mail: zowel het Antwerpse stadsbestuur als verschillende leden van de Vlaamse regering, én een sliert kabinetsmedewerkers.

OVAM ging uiteindelijk niet op die vraag in. Volgens hen vroeg een minister om niet te communiceren.

Het resultaat is dat het nog drie jaar zou duren - tot 2020 - voor de PFOS-vervuiling bekend raakte bij het grote publiek en dat er ook tot 2020 niet gemeten is in Zwijndrecht naar PFOS-waarden, ondanks de risico's voor de volksgezondheid.

Welke minister nam beslissing?

Niemand van de vele mensen die op de hoogte waren, maakte de vervuiling bekend. Maar de vraag is tot op vandaag: welke minister vroeg om niet te communiceren? Joke Schauvliege was op dat moment de voogdijminister van OVAM, maar heeft altijd ontkend dat zij de opdracht heeft gegeven om niet te communiceren.

Een nieuw uitgelekte mail, ook uit september 2017, werpt een duidelijker licht op de zaak. Het gaat om een interne mail van een leidinggevende binnen OVAM. In het document, dat VRT NWS kon bemachtigen, staat dit te lezen: "Ik heb intussen van het kabinet de uitdrukkelijke opdracht gekregen dat we geen trekkersrol mogen opnemen in dit dossier naar communicatie en zelf geen onderzoek mogen uitvoeren ter controle van het woongebied."

Met andere woorden: OVAM mocht de PFOS-vervuiling zelf niet bekendmaken. En, minstens zo opmerkelijk, ze mocht ook geen metingen doen van PFOS-waarden in de grond van Zwijndrecht. OVAM wilde dat aanvankelijk nochtans allebei wél doen. Op 17 oktober stond zelfs al een eerste infosessie in Zwijndrecht gepland, maar die werd vier dagen daarvoor afgeblazen.

Een nieuwe poging

Een jaar later - 2018 - volgde er nog een poging vanuit Lantis om de communicatie op gang te schieten, ditmaal via het kabinet van minister van Mobiliteit Ben Weyts. Het bedrijf drong daarop aan in een opmerkelijke mail van Tim Van der Schoot. Weer vroeg Lantis dat er zou gecommuniceerd worden, in een opmerkelijke mail van toenmalig communicatiedirecteur Tim Van der Schoot.

Die dateert van 20 november 2018 en is gericht aan Luc Hellemans, op dat moment twee maanden in dienst als de nieuwe CEO, en Bart Van Camp, de kabinetschef van Vlaams mobiliteitsminister Ben Weyts (en sinds januari 2019 aan de slag als directeur Omgeving bij Lantis).

Van der Schoot wilde een snelle communicatie. "Het afgelopen jaar is het dossier tegen alle verwachtingen in binnenskamers gebleven, maar dit gaat naar mijn aanvoelen niet lang meer het geval blijven. Te veel partijen zijn ondertussen op de hoogte, arbeiders van Fluxys zijn op het terrein actief met zeer uitgebreid beschermingsmateriaal en dit zichtbaar voor passanten en omwonenden."

Tomatenboer en boswachter

Van der Schoot vertelt in de mail ook hoe een plaatselijke tomatenboer én een boswachter die Fluxysmannen in blauw pak met gelaatsmasker vroegen wat er aan de hand was. Ze antwoordden dat de grond besmet was met "fluors" - terwijl het in werkelijkheid om PFOS of perfluoroctaan sulfonzuur ging.

Er lagen op dat moment ook al drie scenario's klaar om te communiceren: het favoriete scenario (de pro-actieve communicatie vanuit de Vlaamse regering), een georganiseerd lek (Knack was het geprefereerde medium) of de crisiscommunicatie waarbij het verhaal op de een of andere manier bekend raakt en het ieder voor zich is. Het werd uiteindelijk dat laatste.

Blijkt hieruit dat Ben Weyts de beslissing nam om niet te communiceren? Niet noodzakelijk. Het toont wel aan dat zijn kabinetschef mee in het hele besluitvormingsproces betrokken was. Ben Weyts heeft dat ook nooit ontkend: hij gaf altijd al aan dat hij op de hoogte was maar dat het niet zijn bevoegdheid was om te communiceren en dat OVAM bovendien oordeelde dat er geen gevaar voor de volksgezondheid was.

Maar de mail roept natuurlijk wel vragen op. Het is de verwachting dat er uitgebreid over gediscussieerd zal worden in de zitting van de onderzoekscommissie vandaag. Daar is bouwheer Lantis te gast, en dat belooft een woelige zitting te worden.

Beluister het gesprek met Fabian Lefevere in 'De Ochtend' via Radio 1 Select. 

Bron: vrtnws.be en 'De Ochtend'.