De Ochtend
Parlementsverkiezingen in Zuid-Afrika in vijf vragen en antwoorden
wo 8 mei - 2:17
1. Wie is Cyril Ramaphosa?
Cyril Ramaphosa (zie foto boven) is een oudgediende in de regeringspartij ANC (Afrikaans Nationaal Congres). De jurist en oud-vakbondsman werd secretaris-generaal van het ANC in 1991. Toen Nelson Mandela vrijkwam, was Ramaphosa een van de leden die hem opwachtte. Mandela schoof zijn vertrouweling in 1997 naar voren als opvolger. Maar het was Thabo Mbeki die met de pluimen en het presidentschap ging lopen.
De ontgoochelde Ramaphosa verdween tien jaar van het politieke toneel, tot hij vanaf 2007 opnieuw zijn plaats vond in het partijbestuur. Nog eens tien jaar later ging hij de partij leiden, werd hij vicepresident onder president Jacob Zuma en na diens ontslag nam hij in februari vorig jaar zelf het roer over.
Cyril Ramaphosa wilde de puinhoop van Zuma opruimen, die gekenmerkt werd door een economische terugval en wijd verspreide corruptie. De negen "verspilde jaren" goedmaken, dat was zijn belofte. Waarnemers zeggen dat Ramaphosa op vijftien maanden nog niet veel heeft kunnen bereiken en dat er nog geen enkele frauduleuze politicus de cel is ingedraaid.
Het probleem is dat de president zélf ook verbrand is. Hij was vicepresident onder de corrupte Zuma, heeft connecties met een voor corruptie veroordeeld bedrijf, én er is zijn rol in het bloedbad van Marikana, de mijn waar zeven jaar geleden 34 opstandige mijnwerkers werden neergeschoten door de politie. Ramaphosa was toen vertegenwoordiger van het mijnbedrijf en adviseerde om de stakende kompels hard aan te pakken.
Maar de grootste uitdaging ligt in zijn eigen partij. Het ANC is erg verdeeld en leden van Zuma's entourage hebben er nog mee de touwtjes in handen. Ramaphosa moet bij de verkiezingen vandaag dus een meerderheid halen die voldoende groot is om zowel zijn partij als het land grondig te kunnen hervormen.
2. Welke thema's zijn belangrijk?
Corruptie is een eerste heikel punt. De jarenlange schandalen hebben zoals gezegd de geloofwaardigheid van de partij ANC aangetast. Heel wat mensen zien haar niet meer als de partij die een zwarte middenklasse vormde, en uitpakte met onderwijs en gratis gezondheidszorg. Zullen de kiezers de hervormingsplannen van Ramaphosa ernstig nemen?
Ook de hoge werkloosheid baart de kiezer zorgen. Zuid-Afrika heeft 27 procent werklozen en bengelt daarmee onderaan de lijst van groeilanden. Een op de twee jongeren zit zonder werk. President Ramaphosa belooft op een jaar tijd meer dan 250.000 banen bij te scheppen. Maar dat is moeilijk in een tijd van forse besparingen en ontslagen.
Zuid-Afrika heeft, mede door de economische crisis en de kwakkele jaren onder Zuma zijn toppositie in Afrika moeten prijsgeven. De economische groei is van 4 naar 2 procent gezakt. Dat houdt de investeerders af en maakt het moeilijk om de armoede aan te pakken.
Over de moeilijke kwestie van het grondbezit, staat de gematigde president Ramaphosa in een spreidstand. Heel wat landbouwgrond is nog in handen van blanke landbouwers. Oppositiepartij Economic Freedom Fighters heeft de regering gedwongen om onteigeningsmaatregelen te nemen, maar die wil de investeerders tegelijk niet doen schrikken met het doemscenario van buurland Zimbabwe, waar alle boeren zijn weggejaagd.
3. Hoe sterk is het ANC nog?
Sinds de eerste vrije verkiezingen van 1994 heeft het ANC altijd de absolute meerderheid gehouden in het parlement. In 1994 haalde het nog 62,2 procent, ver boven de uitdagers, de Democratic Alliance (DA) met 22 procent, en de Economic Freedom Fighters (EFF) van Julius Malema, die toen 6,4 procent haalde.
Maar ditmaal ziet het er niet goed uit voor de regeringspartij. Volgens de laatste peiling van studiebureau IPSOS in april zou het ANC - afhankelijk van de opkomst - net geen 57 procent meer halen. In maart stond de teller nog op 61 procent. Ook de DA maakt een neerwaartse beweging. Alleen de EFF blijft stabiel. De uiterst linkse partij staat op 9,5 procent. Dat is al beter dan de 6,4 procent in 2014.
Als de peilingen uitkomen, dan zou het ANC wel eens voor het eerst zijn absolute meerderheid kunnen verliezen. De partij én president Ramaphosa proberen de schade te beperken en kiezen voor de gulden middenweg. Het ANC erkent dat er fouten zijn gemaakt in het verleden en vraagt van de kiezers nog een mandaat om de interne hervormingen door te voeren.
4. Welke kansen hebben de oppositiepartijen?
Het ANC wordt aan de linkerkant belaagd door de Economic Freedom Fighters van Julius Malema (foto boven). De vroegere jongerenleider van het ANC is altijd een stokebrand geweest, daarom werd hij ook uit de partij gezet. Maar hij is charismatisch en spreekt de zwarte lagere klasse aan met zijn radicale ideeën. Zo wil hij de banken en grote bedrijven nationaliseren en de grond herverdelen. De EFF zou dus rond de 10 procent kunnen halen, stemmen die ze zouden afsnoepen van het ANC.
De Democratic Alliance heeft altijd een "blank" etiket gehad en staat sterk in de Kaapprovincie. De vorige voorzitter, Helen Zille, haalde in 2014 nog 22 procent. Maar een poging in 2015 om wat meer zwarte kiezers aan te trekken, met de zwarte voorzitter Mmusi Maimane (foto onder), levert misschien geen winst op. De DA zou volgens de laatste peiling nog 15 procent halen. Maar peilingen blijven peilingen...
5. Wie is de Born Free Generation?
Deze verkiezingen gaat de zogenoemde Born Free Generation voor het eerst stemmen. Het is de eerste generatie jongeren die gaat stemmen zonder dat ze de Apartheid heeft meegemaakt. De jongeren zijn grootgebracht in de lange periode sinds 1994 dat het ANC aan de macht was.
Deze nieuwe generatie kent nog wel de vrijheidsstrijd van haar ouders, maar ligt wakker van andere thema's: onderwijs, werkloosheid, en de ongelijkheid, zowel tussen blank en zwart als tussen rijke en arme zwarten onderling. En precies daarin heeft het ANC gefaald en zijn beloftes niet nagekomen, zeggen waarnemers. Voor deze jongeren kan het ANC de schuld al lang niet meer in de schoenen schuiven van het Apartheidsregime en zijn uitwassen.
De jongeren zien het ANC niet meer als een bevrijdingspartij, maar als een groep bekvechtende, corrupte politici. Zal de stem van de Born Free Generation bepalend zijn? En zo ja in welke richting? In de loop van de volgende dagen kennen de Zuid-Afrikanen het antwoord.
