Paus Franciscus in Irak: van de wortels van de Bijbel naar het voormalige bolwerk van terreurgroep IS in Mosul

Franciscus is een paus van primeurs op tal van vlakken en gaat die reputatie nog wat versterken. Het is niet enkel opvallend dat hij een overwegend islamitisch land bezoekt, maar bovendien nog een waar veiligheid een verre droom blijft. Irak komt in onze berichten vooral naar voren als er terreuraanslagen zijn of spanningen tussen de etnische en en religieuze groepen in het land. Voeg daar nog een coronacrisis aan toe en u begrijpt dat de 84-jarige kerkvorst niet snel bang is. Zijn programma is ambitieus, maar kan wel worden gewijzigd als de veiligheid dat vereist.

Het bezoek is om tal van redenen opvallend. Paus  Franciscus wil echter vooral de slinkende christelijke minderheid in Irak een hart onder de riem steken. De voorbije jaren is het aantal christenen in Irak -en in het Midden-Oosten- voortdurend gedaald door emigratie naar het Westen. Dat is niet nieuw, maar die trend is in een stroomversnelling terechtgekomen en velen vrezen dat het christendom zou verdwijnen in een regio waar die religie uiteindelijk vandaan gekomen is.

De paus is in de Iraakse hoofdstad Bagdad begroet door de politieke elite van het land met president Barham Salih op kop. Hij stak meteen van wal met een toespraak waarin hij opriep om minderheden zoals christenen niet als tweederangsburgers te behandelen. Die moeten voluit kunnen deelnemen aan het openbare leven, aldus de paus.

Franciscus had het opvallend ook over de jezidi's, een andere religieuze minderheid die zwaar te lijden had onder de bezetting van de terreurgroep IS en waarvan veel vrouwen als slavinnen zijn verkocht. Hij had het over de "waanzinnige en onmenselijke barbaarsheid door IS waarvan de jezidi's het slachtoffer zijn geweest en waarvan de identiteit en het overleven als groep bedreigd werden".

Grootayatollah Sistani, de hoogste sjiitische geestelijke

Minstens even opvallend is wat de paus morgen gaat doen. Hij reist dan naar het zuiden, naar de voor sjiieten heilige stad Najaf. Daar ligt de tombe van Imam Ali, schoonzoon en neef van de profeet Mohammed, en de vierde kalief (opvolger van Mohammed). Hij werd in 661 vermoord en zijn aanhang groeide uit tot de sjiitische strekking in de islam. De moskee met zijn schrijn is het spirituele brandpunt van het sjiisme geworden.

De paus is in Najaf te gast bij grootayatollah Ali Hoessein Sistani, de hoogste geestelijke in de sjiitische wereld of alleszins die toch met het grootste gezag. Sistani is dan wel 90 en komt nauwelijks nog in het openbaar, hij kan in het Midden-Oosten werelden bewegen en indien nodig tienduizenden gewapende militieleden op de been brengen. Sistani is van Iraanse afkomst, maar woonde het grootste deel van zijn leven in de Iraakse stad Najaf en zijn invloed reikt tot miljoenen twaalver-sjiieten, ook ver buiten Irak en Iran.

Ur: de stad van Abraham

Diezelfde zaterdag vliegt Franciscus naar de Zuid-Iraakse stad Nassiriya. Op de vlakte waar de ruïnes van de oude Soemerische stad Ur (of Urim) liggen, zal hij een interreligieuze ontmoeting hebben met christelijke en islamitische leiders.

Ur was tussen 3300 en 1850 voor Christus een van de belangrijkste steden van de Soemerische beschaving, de oudste grote cultuur in Mesopotamië en een van de eerste in de wereld. Haar glorietijd beleefde ze omstreeks 2050 voor Christus onder koning Ur-Nammu. Uit die tijd dateert nog een oude tempeltoren of "ziggurat", gewijd aan de maangod Nanna of Sin, maar dat is niet de reden waarom paus Franciscus naar Ur wil.

Volgens de Bijbel zou Ur ook de stad geweest zijn waar de aartsvader Abraham vandaan kwam en van waaruit hij op bevel van God via Harran naar Kanaän (nu Israël en Palestina) zou getrokken zijn. Die al dan niet historische figuur Abraham (Avraham of Ibrahim) ligt aan de basis van drie grote wereldgodsdiensten: het jodendom, het christendom en de islam en ook kleinere aftakkingen zoals de baha'i.

In het hol van de leeuw: de terreurgroep IS

Op zondagochtend begint de paus dan aan wellicht het gevaarlijkste deel van zijn reis. Hij vliegt dan noordwaarts naar Erbil, de hoofdstad van het autonome Iraaks-Koerdistan voor een ontmoeting met de lokale leiders.

Daarna gaat het per helikopter naar de grootstad Mosul, een van de vroegere hoofdsteden van de terreurgroep IS en de plaats waar de vroegere IS-leider Omar al-Baghdadi in 2014 zijn "kalifaat" uitriep. De paus zal er bidden voor de slachtoffers van de oorlog en de terreur.

Daarna vliegt de paus naar Qaraqosh of Bakhdida, niet zo ver van Mosul. Die stad is een bolwerk van de christelijke gemeenschap van Irak, een bundel van Assyrische, Syrisch-orthodoxe en Syrisch-katholieke gelovigen die een oosterse ritus volgen, maar van wie sommigen het gezag van de paus erkennen en anderen niet. Ook Qaraqosh werd tussen 2014 en 2016 bezet door IS dat er de grootste christelijke kerk in Irak zo goed als volledig verwoestte. De stad wordt nu geleidelijk opgebouwd.

Met dit bezoek wil Franciscus de christelijke gemeenschappen in Irak ondersteunen. Die hebben de laatste jaren veel te lijden gehad, niet enkel van IS, maar ook van soennitische en sjiitische milities. Veel Iraakse christenen zijn dan ook uitgeweken naar elders. Wellicht hoopt Franciscus op verzoening met moslims om op die manier de christelijke "exodus" uit het "land van Abraham" te keren.

Bron: vrtnws.be en 'De Ochtend'

Beluister de reportage van Jens Franssen via Radio 1 Select. 

Beluister het tweede deel van de reportage van Jens Franssen via Radio 1 Select.