Plotse toename van trillingen ging overstromingen in Vesdervallei vooraf: eerste stapje naar alarmsysteem?

Het geofysisch station van Membach, dat langs de Vesder ligt tussen de stuwdammen van Eupen en Gileppe, maakt deel uit van de seismische en zwaartekrachtnetwerken van de Koninklijke Sterrenwacht van België. Daarvoor worden seismometers en gravimeters ingezet. De eerste meten de de trillingen van de aarde, van verkeer tot aardbevingen, de andere meten schommelingen in de zwaartekracht.

In de namiddag en de avond van 14 juli 2021 toonden de metingen er een sterke toename van de seismische ruis. Dat verschijnsel houdt verband met schommelingen in het debiet van de rivier de Vesder, zoals de turbulente stromingen, die veel afval met zich meevoerden en infrastructuur afbraken. "Dat zorgt voor horten en stoten in de metingen. Die ruis zagen we toenemen tot 14 juli middernacht", vertelt Michel Van Camp, hoofdonderzoeker en baas van de dienst seismologie en gravimetrie van de Koninklijke Sterrenwacht, in "De ochtend". "Toen stelden we ook vast dat de elektrische palen van het meetstation weggespoeld waren."

"Eén van de pieken van die seismische ruis vond plaats in de nacht van 14 op 15 juli om 2.15 uur. Ongeveer een kwartier later belde een nachtwaker van zuivelfabriek Corman in Béthane, drie kilometer stroomafwaarts van het station, dat hij een 'tsunami' had gezien en gehoord."

Compleet verzadigd

Bijzonder aan het station van Membach is dat er ook een "supergeleidende gravimeter" staat. "Als het regent, neemt de zwaartekracht toe, omdat er een grotere massa water in de grond zit. Dat is normaal", legt Van Camp uit. "Toen het begon te regenen in de loop van juli, reageerden de gravimeters eerst normaal. Maar hoe langer het duurde, hoe minder die reageerden. Op de duur deden die helemaal niks meer. Dat betekent dat de grond volledig verzadigd was. Dat was voor ons een absolute primeur: dat hebben we nooit gezien in de 27 jaar dat de meter er staat."

En toen was het nog maar 14 juli, rond de middag. Toen het in de vroege avond opnieuw begon te regenen, was de bodem dus niet meer in staat die te absorberen. "Al het water vloeide onmiddellijk naar de rivieren. Dat heeft wellicht die bruuske stijging van het Vesderniveau, vloedgolven en uiteindelijk verwoestende en dodelijke overstromingen veroorzaakt." In België vielen daarbij minstens 41 doden, in Duitsland zeker 180.

Meetapparatuur als alarmsysteem?

Volgens het team van onderzoekers onder leiding van Van Camp blijkt uit de metingen in het station van Membach dat seismometers en gravimeters een belangrijke rol kunnen spelen bij de monitoring en de observatie van extreme hydrometeorologische gebeurtenissen om ze beter te begrijpen, zeker nu die door de klimaatverandering vaker kunnen voorkomen. Zo zouden gravimeters, die realtimemetingen van de waterstand kunnen doen, deel kunnen uitmaken van een waarschuwingssysteem.

"We zouden een uitgebreid netwerk van zulke meters kunnen installeren om operationeel te worden. Maar daarvoor is nog heel wat werk aan de winkel", geeft Van Camp toe. "Gravimeters zijn dure instrumenten. Als die goedkoper worden, zou dat kunnen lukken." Het netwerk van de Koninklijke Sterrenwacht telt nu twee gravimeters, één in Membach en één in Rochefort en een 25-tal seismometers.

Bron: vrtnws.be en De ochtend