Van Tille Karamel tot Louise Petrol. Waarom geven we bijnamen?

Volgens Professor Emeritus Magda Devos is de vraag niet of er vroeger méér bijnamen gegeven werden, wel hoe ze verspreid geraakten. "Vroeger kende iedereen mekaar in een dorp of wijk", zegt professor Devos. "De bijnamen die men gaf werden dan ook door veel mensen in de mond genomen. Vandaag de dag is dat natuurlijk anders, want de mensen kennen mekaar niet meer zo goed."

In kleine kring

Bijnamen blijven dus beperkt tot een kleine kring: een sportclub, een klas, een vriendengroep of op de scouts. In tegenstelling tot vroeger, toen sommige mensen enkel gekend waren aan de hand van hun bijnaam. Magda Devos maakte het zelf nog mee: "Ik had, voor een onderzoek, contact met een zekere Maurice Vandevelde. Dus vroeg ik in dat dorp naar de man, maar niemand kende hem daar bij die naam. Ze kenden hem als een zekere Maurice Van Den Bult, omdat zijn voorouders waarschijnlijk een bult hadden ofzo."

Twee functies

Het geven van bijnamen had vroeger twee functies. In de eerste plaats was het nodig om mensen te benoemen. Gedurende duizenden jaren hadden mensen namelijk enkel een voornaam. Een bijnaam was dus noodzakelijk om deze of gene Frank of Robert aan te duiden. "En die bijnamen zijn uiteindelijk geëvolueerd tot de familienamen die we nu hebben", zegt Magda Devos. "In de tweede plaats hebben mensen een noodzaak om mensen op een kleurrijke manier te benoemen. We willen uitdrukking geven aan één of andere eigenschap van de persoon die we willen benoemen." Hij is dus van alle tijden, die bijnaam. Maar wijdverspreid geraakt  een bijnaam al lang niet meer.

Soorten bijnamen?

Bijnamen komen op verschillende manieren tot stand. Je kan genoemd worden naar de plaats waarvan je komt, bijvoorbeeld. Stel, je woont in Brussel, maar komt van Lennik, dan word je Jan Lennik. Maar bijnamen kunnen ook heel wat minder neutraal zijn. Zo kan je ook naar een uiterlijk kenmerk genoemd worden: denk maar aan Jos de Neus, of Zatte Eugene. "Maar", zegt Magda Devos, "Die bijnaam sleep je nu natuurlijk niet meer overal met je mee, in tegenstelling tot vroeger."

Meer voor mannen dan vrouwen

Op de één of andere manier lijkt het wel alsof er meer mannen met een bijnaam zijn dan vrouwen. Dat komt volgens Professor Devos omdat mannen een meer publiek bestaan leidden dan vrouwen: "Mannen kwamen buiten, ze gingen op café, namen deel aan het publieke leven, ... En vrouwen zaten veel vaker binnen. Maar vrouwen die wél buitenkwamen, die bijvoorbeeld een winkeltje hadden, die hadden zelfs vaak een bijnaam. Zo kende ik vroeger een Tille Karamel en een Louise Petrol. Dames die respectievelijk een snoepwinkel en een winkel met petroleum hadden." 

En ook Magda Devos ontsnapte als Professor aan de universiteit niet aan een bijnaam, hoewel ze hem zelf nogal flauw vond: "Ik heb het ooit gevraagd aan mijn studenten, en ze noemden me Magda Lena." Kan inderdaad beter.

Beluister het interview met Magda Devos:

Lees ook: