Waarom is er geen wereldpaspoort?

Al in de Bijbel is er sprake van laissez-passers, en Shakespeare gebruikte het woord passport al, maar het was Lodewijk XIV die z'n gezanten systematisch een paspoort meegaf, om hen te beschermen op hun buitenlandse reizen. Lange tijd was Frans trouwens de diplomatieke internationale taal.

Passe-port: dat is letterlijk doorheen de haven gaan

Het gebruik verspreidde zich tot midden negentiende eeuw, maar toen draaide alles in de soep door het toegenomen treinverkeer. Er brak een periode aan waarin je zonder papieren beter af was. Tot aan de Eerste Wereldoorlog. Toen brak echt het tijdperk van paspoorten en visa -extra documenten en stempels vereist door het land van bestemming- aan. Ze waren ook een manier om spionage tegen te gaan.

Anno  2017 wegen de meeste westerse paspoorten meer dan die van landen in armoede of conflict.  Volgens de 'pasport index' kom je met met Duitse papieren  het verst, namelijk zonder visum in 158 landen. Het slechtste paspoort zou een Afghaans zijn; daarmee kun je maar naar 23 landen visumvrij reizen. Ons land staat op de vierde plaats.

Hoe beter de betrekkingen tussen landen, hoe soepeler de voorschriften, zegt professor Wouters. maar Amerika is zeker niet alleen om restructies op te leggen. Ook Israël en vele Arabische landen doen dat. En Jan Wouters had net zelf een zeer strikte bureaucratische ervaring bij een werkreis naar India.

Hoe dan ook is een paspoort van een land uit de Schengenzone een zegen, vindt Wouters. De meeste mensen in de wereld zijn veel slechter af, en het allerergst is de toestand van statenlozen.

Paspoorten en visa zijn soms politieke pasmunt tussen landen, om elkaars burgers te helpen dan wel te dwarsbomen. Zou een wereldpaspoort een oplossing zijn? Staten zijn soeverein in dit geval, en dat zal nog wel een tijd zo blijven, stipt Jan Wouters aan, maar in het verleden bestond er wel het Nansenpaspoort, genoemd naar de Noorse ontdekkingsreiziger en diplomaat Fritjof Nansen.

In de jaren '20 en '30 van de twintigste eeuw werd het Nansenpaspoort aan veel vluchtelingen uitgereikt: Russen, Armeniërs, joden...