Waarom hebben we het zo graag over "Jan met de pet"? Of Deborah?

Het heeft heel wat losgemaakt op sociale media, de uitspraak van Conner Rousseau over "kassierster Deborah van de supermarkt in Nieuwpoort". Volgens de woordvoerder van Rousseau blijkt de Deborah in kwestie effectief te bestaan en gaat het dus niet om een fictieve naam.

De uitspraak van Rousseau bleek wel meteen een bron van inspiratie te zijn voor zijn collega-politici om ook voorbeelden te bedenken. Voorzitter van Open VLD Egbert Lachaert sprak als tegenvoorbeeld over "Jef, de horecabaas", die geen opslag kan geven aan zijn personeel". Premier en partijgenoot Alexander De Croo had het in de Kamer over "Karolien van de schoenwinkel, die de voorbije maanden zwarte sneeuw heeft gezien". 
Het is natuurlijk niet nieuw dat we soms graag een naam geven aan de gewone man in de straat. Denk bijvoorbeeld aan "Jan met de Pet" of "Jan en Mieke", die al langer ingeburgerd zijn. Het Nederlands is trouwens niet de enige taal met zulke benamingen. Ex-president van de VS Barack Obama sprak in zijn campagne over "Joe the plumber". In Duitsland staat "Otto Normalverbraucher" symbool voor de gewone man. Italië heeft "Mario Rossi", de Russen gaan voor "Vasya Pupkin" en in de Latijns-Amerikaanse landen praten ze over "Juan Perez". 

Waarom zijn die namen ooit ontstaan?

Waarom zijn we die namen ooit gaan gebruiken? Volgens professor Taalkunde Freek Van de Velde (KU Leuven) geven die namen een doorkijkje in de samenleving: "Achter die namen zit een hele wereld verborgen. Je ziet er meteen een heel tafereel bij. Het is een korte en krachtige manier om een beeld op te roepen, enkel met die ene naam."

Mensen doen dat ook al eeuwenlang, zegt professor Van de Velde: "In de middeleeuwen waren er ook al zulke namen. Toen waren er wel veel minder namen om uit te kiezen. Nu is er veel meer variatie."

Hoe wordt zo'n naam gekozen?

In het geval van "kassierster Deborah" gaat het volgens Vooruit effectief om een bestaand persoon. Bij veel andere voorbeelden is dat natuurlijk niet het geval. Volgens Van de Velde wordt vaak gekozen voor namen die je vaak hoort, zoals bij "Jan met de pet". Soms wordt ook een naam gekozen die heel karakteristiek is voor een bepaalde groep: "Denk bijvoorbeeld aan Shania of Kimberly . Of aan Jean-Frédéric, die associëren we eerder met de gebruinde jongen uit de hogere klasse, omdat dat wat chiquer klinkt".

"Een heel populair voorbeeld uit de VS in dat opzicht is Karen", zegt professor Van de Velde nog. "Die staat symbool voor de egocentrische vrouw, die bij elk probleem de manager erbij haalt".

Maar het zal natuurlijk maar je eigen dochter zijn die Karen of Kimberly heet, terwijl het stereotiepe beeld misschien helemaal niet op haar van toepassing is? "Het zal inderdaad jouw kind maar wezen", zegt professor Van de Velde. "Soms is het tot ongenoegen van de mensen die echt zo heten, dat is geen gemakkelijk spanningsveld."

Beluister het gesprek met Freek Van de Velde in "De wereld vandaag" via Radio 1 Select

Bron: vrtnws.be en De wereld vandaag