"We leven niet opnieuw in de jaren dertig maar er zijn een aantal onmiskenbare parallellen"

Herman Van Goethem: "We leven nu niet opnieuw in de jaren dertig, maar er spelen wel gelijkaardige mechanismen van voortschrijdend geweld en polarisering met een aantal kenmerken die dezelfde zijn als toen:  

- De terugkeer van de leidersfiguur en de massa als politieke kracht: de massa kan met overtuiging een politicus steunen. Die overtuiging is vooral emotioneel want wat die leider uitkraamt doet er niet toe, de geëxalteerde massa schaart zich achter hem. 

- De opkomst van nieuwe media: rond 1930 kwam de radio de huiskamer binnen, vanaf 1935 waren er de bioscoopjournaals.  Ineens kon je koning Albert bij je thuis horen praten en dat maakte een enorme indruk. Die nieuwe media sleepten de  mensen makkelijk mee. En dat zie je vandaag op eenzelfde manier.

 - Een geweldcultuur:  zowel toen als nu zie je dat in de massa her en der spontaan geweld opborrelt. Elk individueel geval zou je als toeval kunnen wegzetten. Maar er is wel een globale toename. 

- Een sterk polariserend landennationalisme: het landennationalisme was een van de stuwende krachten van het massageweld in de jaren dertig en maakt nu een comeback.  Met opnieuw een duidelijk wij/zij discours. In landen als Polen en Hongarije zie je hoe men de geschiedenis van de tweede wereldoorlg gaat herschrijven vanuit een nationalistisch perspectief." 

In de jaren dertig waren de joden kop van jut, wie zijn dat vandaag? Het tackelen van bepaalde groepen in de samenleving is essentieel als wervend mechanisme van een populisme zoals dat van de jaren dertig.  Dat kunnen vandaag de moslims zijn,  of migranten die - vaak onterecht - gelijk worden geschakeld met moslims.  Toen de vriendinnen van Anuna De Wever op Pukkelpop belaagd werden door jongeren, riep één van die belagers ‘weg met joden’. Vanuit mijn ivoren toren als historicus is dat heel interessant: het wijst op een verschuiving in het discours waarbij alle tegenstanders op één hoop worden gegooid."

Leren we dan niet uit geschiedenis? "Het verhaal van de tweede wereldoorlog is lang geleden.  Zeker voor jongeren liggen die gebeurtenissen al ver weg, de oorlog verliest aan ideologische kracht. Mensen zeggen ook: 'wat we nu meemaken is toch niet hetzelfde?'  En inderdaad, we hebben nu een welvaartsstaat, de huidige extreem-rechtse partijen zijn niet anti-parlementair: naast parallellen zijn er ook grote verschillen met de jaren dertig. Maar mechanismen van massageweld zijn niet gebonden aan een socio-economische context, die kunnen zich ook in andere omstandigheden voordoen. Ondanks die verschillen moeten we waakzaam zijn. Het gaat om groepsprocessen die de individuele rationaliteit overstijgen. Het blootleggen van die mechanismen kan mensen tot nadenken stemmen. "

"We moeten ook niet al te pessimistisch zijn: de democratie blijkt vaak sterker dan je denkt. En ons westerse cutuurpessimisme wordt niet gedeeld in Afrika en Azië." Maar als er wel degelijk parallellen met de jaren dertig zijn, kunnen we daar zelf actief tegen ingaan? "Niet iedereen is geroepen om heldhaftig te zijn,  maar als we in de gesprekken met de mensen rondom ons proberen te matigen en te nuanceren, dan is dat al heel wat." 

Lees ook: