Zijn er nog grenzen aan reality-tv? "Een morele gevoeligheid gaat verloren"

“Het valt moeilijk te ontkennen: mensen kijken niet om gelukkige mensen te zien”, begint filosofe Tinneke Beeckman. “Ze kijken net om de wreedheid en het spektakel te zien, dat is aantrekkelijk."

Beloning

“Je ziet in de evolutie van de commerciële televisie dat het niet meer alleen gaat over vrolijke dingen zoals feestjes. Er wordt een ‘spectaculaire’ competitie gemaakt van persoonlijke en intieme dingen.”

"Je ziet een verschuiving naar programma’s waarin mensen elkaar wegstemmen of dingen moeten doen die ze in gewone omstandigheden niet zouden doen. Die zaken worden door het format in de hand gewerkt en uiteraard hangt daar een soort van beloning aan vast, denk aan geld of roem.”

Schadelijk voor de samenleving

“Ik denk wel dat er een grote menselijke kost aan zit voor de samenleving. Eten, dansen, intieme relaties, … dat zijn dingen waar de maatschappij zorg voor zou moeten dragen en net daar wordt een competitie van gemaakt. Mensen worden in een context gezet waarin ze zich gedragen op een manier dat voor henzelf vernederend is.”

Is het dan echt schadelijk voor een samenleving? “Het zegt althans heel veel over een samenleving, over een individualistische samenleving én over de ongevoeligheid van kijkers. Er is weinig mededogen voor de medemens. Als je in een normale situatie mensen zo ziet, dan zou je willen helpen of tussenbeide komen.”

Wanhoop en leegte

John De Mol, baas van SBS6 en bedenker van ‘De Dansmarathon’ (maar ook van ‘Big Brother’ en ‘Expeditie Robinson’), had het concept van ‘De Dansmarathon’ tien jaar geleden al bedacht, maar vond het nu het uitgelezen moment om zoiets uit te zenden. 

“We spelen met het idee van de ‘Roaring Twenties’, na een trieste periode”, zegt Beeckman. “Vandaar dat er wordt verondersteld dat we klaar zijn voor nieuwe vormen van afleiding, van amusement. Maar er gaat ook een enorme wanhoop en leegte in schuil.”

Schijnbare vrijwilligheid

“Men zegt: ‘Je kiest toch zelf om in zo’n programma mee te doen?’. Maar ik heb vragen bij die vrijwilligheid. Er zijn nog veel meer situaties waarin mensen schijnbaar vrijwillig voor iets kiezen, maar waartegen ze toch beschermd zouden moeten worden.”

Ook als kijker kies je zelf of je het programma volgt of niet. “Maar als kijker ga je ook voorbij aan het morele appel, net omdat je verdwijnt in de anonimiteit. Mensen weten niet of je naar dat programma kijkt.”

“Het wordt uitgezonden, dus het is oké om te kijken”

“Er is ook sprake van een soort rationalisering”, gaat Beeckman verder. “Het is goedgekeurd door de televisiezender én door de hele samenleving, dus waarom zou ik niet kijken?’ Al denk ik dat er toch een soort van morele gevoeligheid verloren gaat.”

“Er zouden bepaalde zaken ondernomen kunnen worden. De deelnemers van de realityreeks ‘Temptation Island’ moeten op voorhand een contract ondertekenen met daarin de belofte dat ze geen klacht zullen neerleggen. Ze kunnen vooraf totaal niet voorspellen wat die bekendheid met hen zal doen en wat er gebeurt in het programma.”

“Ik vind dat het productiehuis altijd aansprakelijk zou moeten blijven voor de gevolgen nadien", zegt Beeckman. "Deelnemers moeten de kans blijven hebben om een klacht in te dienen als ze fysieke of mentale last ervaren. Zo’n maatregelen zouden het al moeilijker maken voor iemand al John De Mol om zulke programma’s te bedenken.”

Het morele ideaal

Is het dan niet beter om winst maken te verbieden, als het ten koste is van iemands (mentale) gezondheid of integriteit? “Dat is de moeilijkheid in een liberale samenleving die gebaseerd is om vrije keuze en ondernemerschap. Want in naam van wie of wat leg je het morele ideaal op dat zulke dingen verboden moeten worden?” aldus Beeckman.

“Ik vind het wel belangrijk om er kritisch naar te blijven kijken en om jezelf als kijker niet te verstoppen. Als je eerlijk durft zijn met jezelf, besef je wel dat je er soms ongemakkelijk van wordt. Het feit dat je uitgedaagd wordt om over je eigen ongemakken heen te stappen, vind ik op zich al pijnlijk.”

“We hebben al zoveel gezien, dus er treedt een soort verveling op. En na de pandemie is er een soort van behoefte aan spektakel. Maar er zijn tal van industrieën die niet zomaar kunnen produceren wat ze willen en waarin tal van grenzen worden gesteld. Misschien moet dat in de entertainment business ook maar eens gebeuren”, besluit Beeckman. 

Beluister het gesprek met Tinneke Beeckman in Radio 1 Select.

Lees ook: