De wereld van Sofie
Ballade van de tongpunt-r (Stijn De Paepe)
wo 24 apr. - 9:57
"Ik ben intussen 17 jaar docent aan de hogeschool en het gebruik van de huig-r neemt elk jaar toe. Ook zijn er meer en meer studenten die de beide 'r'en' door elkaar hanteren zonder dat ze er zich bewust van zijn." De Paepe ziet verschillende verklaringen: een ervan is spreekcomfort. "In taal heb je de neiging om de meest comfortabelere uitspraak te kiezen. Je ziet dat ook bij de 'sch', een heel onnatuurlijke combinatie die in alle dialecten wordt vervangen door iets anders: 'sk', 'sj', 'sh'. De 'r' vooraan is ook een zeer intensieve vorm van articulatie, het is veel makkelijker om achteraan wat te schrapen." Nog een verkaring: kinderen zijn mobieler dan vroeger. "De huig -r is vooral een stedelijk fenomeen. In Gent is dat heel duidelijk, maar ook in andere steden is ze alom tegenwoordig. Vroeger bleven kinderen in hun eigen dorp naar school gaan, maar tegenwoordig gaan ze sneller naar de stad en pikken dan een stadse huig-r op."
"Op radio en tv zijn ook meer en meer huig-r'en te horen. Birgit Van Mol was een van de pioniers, of Heidi Lenaerts, of Otto-Jan Ham. We horen ook meer en meer tussenvormen en presentatoren die de huig- en tongpunt-r afwisselen. Peter Vandenbempt doet het de hele tijd, maar ook Mia Doornaert, Rosa uit Thuis (Annick Segal), en Chantal Pattyn. Deze laatste heeft zelfs nog een derde 'r'. Een bijna klankloze 'r' die verwant is met de Gooische 'r' uit Nederland. Het heeft een zeker flou artistique, je hoort het ook bij Piet Piryns."
Wil Stijn De Paepe dat zijn studenten -kleuterleid(st)ers in spe- de huig-r afleren? "Nee, er zijn twee correcte r'en in het Nederlands: een goede tongpunt-r en een goede huig-r. Als één van die twee hapert zullen we de student in kwestie wel doorverwijzen naar een logopedist. Bijvoorbeeld als de tongpunt-r onvoldoende rolt, of als de huig-r te erg schraapt (en bijna een 'g' is, zoals bijvoorbeeld bij Philippe Muyters).
Ballade van de tongpunt-r
- Ballade suprême -
Er valt over de ‘l’ te lamenteren.
De natte ‘t’. De iets te droge ‘d’.
In ’t Westen van dit land vermassacreren
de guiten rigoureus en gul de ‘g’.
Een voordrachtsblaaskaak spreekt van ‘vel en vee’.
De ‘z’, de ‘s’: een tweetal hindernissen.
waardoor men ’t op een fluiten zet, en sissen.
Waarvoor ìk graag het bakhuis opensper?
De medeklinker die ik ’t meest zou missen?
De pronte rijkdom van de tongpunt-r.
De tongpunt-r! Een kwestie van roderen!
Een voortand is een pluspunt. Liefst nog twee!
Daartegen dient de tongpunt te vibreren:
er klinkt robuust gedril. Holadiejee!
U spreekt nu met de eloquentsten mee
en weet wellicht een prima job te klissen:
als welkomheter aan voorname dissen,
als wrapper, VRT-stem! Ziet hoe ver
een tongpuntroller ’t schopt. Het fraaiste is een
vervaarlijk goed gesmeerde tongpunt-r.
Helaas. De tongspits moet capituleren,
die ruist en rolt als vliegers boven zee.
De huig rukt op! De r’en emigreren
naar achteren. Gegorgel dus. O nee.
Geratel en gerasp à volonté.
Én sprekerds die maar niet kunnen beslissen
en brouwen, schrapen, wisselen en gissen:
per huig somtijds, per tongpunt her en der.
Zie Vandenbempt! En Rosa uit Ter Smissen,
jonglerend tussen huig- en tongpunt-r.
U denkt allicht: ‘Hij is azijn aan ’t pissen,
pietluttig aan het mieren, vitten, vissen.’
Welnee, ik breng een ode aan de ster
in ’t firmament der klanken. Niet te wissen.
O, aus der Tiefen ruf ich zu dir, Herr!
Géén kan een duffe dictie zo verfrissen.
als een geprononceerde tongpunt-r.
Nog meer ballades van Stijn De Paepe vind je in zijn nieuwe bundel 'Belgische Ballades' (uitgegeven bij Lannoo).
Stijn De Paepe en Sofie Lemaire