Urenlang aanschuiven voor glimp van het Westen in 1990: waarom sluiting van McDonald's in Rusland nu symbolisch is

Beluister het gesprek met Geert Groot Koerkamp in 'De Wereld Vandaag' via Radio 1 Select

Het idee om McDonald's naar Rusland te brengen, leefde al in 1976 in het brein van George Cohon, directeur van McDonald's in Canada. De Olympische Spelen vonden dat jaar plaats in Montréal en Cohon troonde de sovjet-officials mee naar de plaatselijke McDonald's voor een vette hap. In 1979 leek een akkoord in de maak, maar het politbureau in Moskou schoot het alsnog af. Cohon probeerde vervolgens het hamburgercontract voor de Olympische Spelen in Moskou in 1980 binnen te halen, maar dat mislukte.

In 1990 ontdekte Rusland fastfood 

Daarna volgden echter de jaren van glasnost en perestrojka, openheid en hervormingen in de Sovjet-Unie, en toen werd veel mogelijk. Op 31 januari 1990 was het dan zover. George Cohon, die ook het leiderschap over de Russische tak van McDonald's had gekregen, zag zijn wens na 14 lange jaren eindelijk werkelijkheid worden.

34.000 hamburgers op een dag

Al van in de vroege ochtend stroomden de Russen toe op Pushkin Square, een van de grote pleinen van Moskou. Het was bitter koud, maar dat deerde de nieuwsgierigen niet. Uren en uren stonden ze te wachten om van de hamburgers en frietjes te kunnen proeven. De massa dikte zodanig aan dat de ordediensten ter plaatse gestuurd werden. Die eerste dag zou McDonald's in Moskou meer dan 34.000 hamburgers verkopen, een absoluut record voor een openingsdag. Het was alsof de Russen een nieuwe wereld binnentraden, vertelt Ruslandcorrespondent Geert Groot Koerkamp. 

Het was alsof de Russen een nieuwe wereld binnentraden

McDonald's Moskou was met 900 plaatsen de grootste vestiging van de hamburgerketen wereldwijd, met 700 plaatsen binnen en 200 plaatsen buiten. De massale interesse bleef niet beperkt tot de eerste dag, mensen kwamen van heinde en ver, van buiten Moskou. Ook in de weken en maanden die volgden, had je dus uren geduld nodig als je een hamburger wilde eten. Het restaurant groeide al snel uit tot een van de grootste attracties van de Russische hoofdstad. Het staat in veel toeristische gidsen overigens nog altijd in het lijstje must-sees in Moskou.

Personeel mét een glimlach

Aan kandidaten voor personeel was er geen gebrek. Maar liefst 27.000 Russen hadden zich aangemeld om te solliciteren voor uiteindelijk 630 plaatsen. Dat liet McDonald's toe de crème de la crème van jonge en intelligente sovjets in dienst nemen: studenten van prestigieuze universiteiten met een uitstekende kennis van vreemde talen én briljante customer skills. Het kostte hen geen enkele moeite om te leren hoe je te allen tijde die typisch Amerikaanse glimlach vertoont en vriendelijk blijft.

En dat had de Russische bevolking nog niet gezien. Mensen waren gewend aan koele, stuurse en soms ronduit brutale bediening. Het feit dat ze bij McDonald's Rusland te maken kregen met gemanierd en vriendelijk personeel dat hen met een stralende glimlach bediende, 'alsjeblieft', 'dankjewel' en 'tot ziens' zei, dat was voor hen een schok.

Afval als souvenir

Voor de gewone burger in de Sovjet-Unie bood McDonald's een glimp van hoe het leven (en eten) eruitzag aan de andere kant van het IJzeren Gordijn. Inwoners van de USSR hoorden wel veel over westerse cultuur, maar waren niet in staat om er dicht bij in de buurt te komen. De fascinatie ging zo ver dat mensen verpakkingsafval van McDonald's meenamen naar huis als souvenir, of zelfs om te hergebruiken.

Een hamburger van McDonald's was ook iets wat je écht wilde gaan eten. De meeste mensen in de Sovjet-Unie hielden er een beperkt voedingspatroon op na, in vergelijking met dat in het Westen. Maar goedkoop was het niet, zeker in vergelijking met de inkomens in die tijd. Een Big Mac, frietjes en een drankje, dat kwam neer op ongeveer een half dagloon van een gemiddelde arbeider.

Een Big Mac, frietjes en een drankje, dat kwam neer op ongeveer een half dagloon van een gemiddelde arbeider

Voor de modale Rus bood een bezoek aan McDonald's de kans om te genieten van een klein pleziertje, in een land dat kampte met grote economische problemen en politieke onrust. De eerste McDonald's in Moskou was een klein maar zeker teken aan de wand dat er grote veranderingen zaten aan te komen. Nog geen twee jaar na de opening hield de Sovjet-Unie op te bestaan.

Symbolische opening, symbolische sluiting?

McDonald's was het allereerste westerse bedrijf met een vestiging in Rusland. Het bood de burger in sovjet-tijden de kans om letterlijk en figuurlijk te proeven van het Westen, het werd een symbool van het bloeiende westerse kapitalisme in een staat die aan het verzanden was. De opening van het restaurant was een voorbode van grote veranderingen. Nog geen twee jaar later hield de Sovjet-Unie op te bestaan.

Gisteren maakt McDonald's bekend dat het zijn filialen in Rusland sluit als een gevolg van de inval in Oekraïne. Een beslissing die, gezien de voorgeschiedenis, niet zonder enige symboliek is. Het originele restaurant aan Pushkin Square in Moskou is na meer dan 30 jaar nog altijd het drukst bezochte filiaal wereldwijd.

In heel Rusland zijn er vandaag net geen 850 vestigingen van McDonald's, er werken 62.000 mensen. McDonald's zal de lonen van het personeel verder blijven betalen. Voorlopig is niet duidelijk wanneer McDonald's in Rusland weer zal openen.

Beluister het gesprek met Geert Groot Koerkamp in 'De Wereld Vandaag' via Radio 1 Select 

Bron: vrtnws.be en 'De Wereld Vandaag' 

Lees ook